Rudy Ligtenberg -  5 dec 2006 13:25 - Gewijzigd: 5 dec 2006 12:06

Ook Orpa maakte een keus

Dr. Bisschop wijst op het belang van gewetensvorming bij opvoeding

Op cafébezoek rust allang geen taboe meer. En veel reformatorische jongeren pikken tegenwoordig met een gerust geweten een bioscoopje. „Het ergste is als ze niet kritisch nadenken en klakkeloos naar een film als ”Titanic” gaan kijken”, vindt , sectordirecteur van het Ichthus College in Veenendaal.

Er zijn genoeg bezwaren tegen de speelfilm in te brengen, zegt Bisschop in een werkkamer op zijn school. „Veel argumenten zijn echter van bijkomende aard. Het afwijzen van een film om aanstootgevend taalgebruik, om een zondige levensstijl die wordt uitgebeeld, om gewelddadige of zinnenprikkelende scènes is pas aan de orde als daar ook daadwerkelijk sprake van is. Zoals dat ook voor literatuur of beeldende kunst geldt.”

Als het gaat om een principiële afwijzing van toneel en film, schaart Bisschop zich in de lijn van Wittewrongel, Voetius en Kuyper. „Met toneel, en dus ook met de speelfilm, zijn onlosmakelijk onoprechtheid en onwaarachtigheid verbonden. Bij de spelers heeft een identiteitsverwisseling plaats. Een goede acteur ís iemand anders. Dat strijdt met het wezen van zijn identiteit en is daarom kwaad in zichzelf. Als een acteur goed speelt, dan liegt hij perfect. Hij schept een schijnwerkelijkheid die haaks staat op de Bijbelse noties van oprechtheid en waarachtigheid.”

Bisschop realiseert zich dat dit standpunt op allerlei punten valt te nuanceren. „Het ligt niet zwart-wit. Er zijn allerlei tussenvormen van toneelspel te bedenken, zoals het bekende stukje op een bruiloft of de politieke satire. De praktijk is weerbarstiger dan het heldere uitgangspunt. Ik heb zelf ook wel eens in een sketch een collega getypeerd. Aan tafel discussieer ik vaak met de kinderen over dit soort zaken. Maar ik wil graag vanuit het principiële vertrekpunt antwoord geven op allerlei praktische zaken. En dan is dat vertrekpunt wat mij betreft geen slagboom, maar de basis voor gesprek. In de opvoeding moeten we vormend bezig zijn.”

Soldaatje
Toneelspelen en toneelspelen zijn daarbij twee, meent Bisschop. „Ik maak bezwaar tegen de opmerking dat mensen in het dagelijks leven toch óók toneelspelen. Dat is geen eerlijk argument. Wanneer ik uit hoofde van mijn functie bij een collega kom die een dierbare heeft verloren en ik betuig mijn meeleven, dan speel ik geen toneel, maar geef ik uiting aan oprechte betrokkenheid. Op een vergelijkbare manier kun je als docent met zo’n enthousiasme en bevlogenheid iets op de leerlingen overbrengen, dat het op toneelspel lijkt. Iemand complimenteerde me inderdaad eens met de woorden: Dat speelde je goed in die les. Toch zeg ik: Nee, ik was het zelf. Er was geen sprake van een identiteitsverwisseling. En dat geldt ook voor die jongen van 8 die soldaatje speelt en voor dat poppenmoedertje van 6. Zij blijven volkomen zichzelf, hoezeer ze ook in het spel opgaan.”

Anderzijds is er ook in het sociale verkeer veel onwaarachtigheid, signaleert Bisschop. „We kennen allemaal wel voorbeelden van mensen die aan de telefoon heel vriendelijk doen en zeer onvriendelijke dingen zeggen als de hoorn eenmaal weer op de haak ligt. Wie structureel zo handelt, zit echt fout. Dan doe je je anders voor dan je werkelijk bent.”

Minder moeite heeft Bisschop met een documentaire waarin bijvoorbeeld de roggebouw in de jaren ’20 wordt gedemonstreerd. „De figuranten spelen wel een rol, maar nemen geen andere identiteit aan. Het is overigens wel zo dat de grens tussen speelfilm en documentaire vervaagt. Dat zie je heel duidelijk bij een film als ”Der Untergang”, waarin de laatste dagen van Hitler in zijn Berlijnse bunker worden nagespeeld. Als extra bezwaar geldt hier dat de hoofdrolspeler zich moet inleven in een wel zeer demonische persoonlijkheid. Toneel is per definitie schijn en daar moeten christenen zich verre van houden. Ik verbaas me steeds opnieuw over het gemak waarmee in reformatorische kring naar speelfilms wordt gekeken.”

Amusementscultuur
Bisschop plaatst dit verschijnsel tegen de achtergrond van een bredere ontwikkeling die hem zorgen baart. „Grote delen van de gereformeerde gezindte denken niet meer kritisch na. Onbewust houden we er een levensstijl op na die voortkomt uit de amusementscultuur van de jaren zestig. Het materialisme viert hoogtij. Twee keer per jaar op vakantie is heel gewoon geworden. We voegen ons wel heel gemakkelijk naar luxe. Daarom mogen we ons best de vraag stellen in hoeverre we ook daarin wereldgelijkvormig zijn. En dat geldt zeker niet alleen voor jongeren.”

Het ergste is wanneer we klakkeloos en zonder na te denken anderen navolgen, vindt Bisschop. „We leven in de wereld. Aan een confrontatie met de speelfilm ontkomen we niet. Dan zouden we in een reservaat moeten gaan leven, zoals de Amish dat in Amerika doen. Ik heb liever dat ouders met hun kinderen een dvd bekijken en daarover praten, dan dat ze het zonder meer verbieden en de kinderen gaan onbekommerd bij vriendjes kijken. Met het voorschrijven van allerlei codes en gedragsregels en het opleggen van ge- en verboden kun je de zaak wel proberen af te grendelen, maar daar kom je niet zo heel ver mee. Natuurlijk kunnen die helpen bij het bepalen van je positie, maar uiteindelijk gaat het om gewetensvorming.

De kern van de opvoeding moet zijn dat de liefde tot God en tot de naaste wordt bijgebracht. Dat voorkomt dat je als een soort rechter gaat optreden. Uiteindelijk kun je niet voor anderen beslissingen nemen. Jongeren moeten leren zelf keuzes te maken in overeenstemming met Gods wil. Wanneer dat gebeurt vanuit een innerlijke behoefte, is dat oneindig veel rijker dan wanneer het plichtmatig gebeurt. Dat moeten we onze jongeren voorhouden. Ik wijs in dit verband wel eens op de geschiedenis van Ruth en Orpa. We hebben het altijd over de keus van Ruth, maar vergeten vaak dat ook Orpa koos. Zij keerde terug naar Moab. Er bestaat geen neutraal terrein op de grens van Kanaän.

Voorbereidingstijd
Als leer en leven uiteen gaan lopen, ontstaat er écht een onwaarachtige situatie. Dat raakt de kern van het gereformeerde leven. Dan lijkt het aan de buitenkant nog heel wat, maar ontbreekt de hartslagader. Een volgende generatie raakt vervolgens helemaal op drift en dan is het over. De kracht van de gereformeerde gezindte is altijd geweest dat de mensen zich van twee dingen bewust waren. In de eerste plaats dat we hier geen blijvende stad hebben. En in de tweede plaats dat tijd die we op aarde doorbrengen voorbereidingstijd is, genadetijd. Dat betekent niet dat we niet mogen genieten, maar dat plaatst al ons doen en laten wel in het juiste perspectief. Dan houden we tijd over voor God en goddelijke zaken.”