Spanning op de christelijke markt
Dr. Fahner: Hoofdpersoon moet iets van deugdelijke fierheid uitstralen
Juni is de Maand van het Spannende Boek. Blijkbaar zijn de zomermaanden bij uitstek geschikt voor het lezen van thrillers, detectives en misdaadromans. In ieder geval doen uitgevers hun best om voor deze lectuur een plekje te reserveren in de koffers van de vakantievierende lezer. De christelijke uitgevers blijven niet langer achter.Traditiegetrouw geven de boekhandels in de maand juni een cadeautje weg. Wie voor ten minste 29,50 gulden aan lectuur koopt, krijgt het boekje "Dovemansoren" van misdaadauteur Rinus Ferdinandusse gratis.
Het Christelijk Lektuurkontakt (CLK), de brancheorganisatie voor het christelijke boeken- en muziekvak, brengt in samenwerking met de Stichting Samenwerkende Christelijke Boekhandels (SCB) een eigen actieboek uit. In 1999 kwam de organisatie voor het eerst met zo'n alternatief op de markt: "Dans in het duister" van Sigmund Brouwer. Het is de bedoeling dat voortaan elk jaar een christelijk actieboek verschijnt ter gelegenheid van de Maand van het Spannende Boek. De Amerikaanse auteur Alton Gansky bijt het spits af met het boekje "Waterscheiding", dat overigens niet gratis is, maar tegen een sterk gereduceerde prijs aangeschaft kan worden.
"Het genre spannende boeken groeit in omvang en krijgt steeds meer belangstelling", vertelt Els de Jong-van Gurp van het CLK. "Diverse christelijke uitgeverijen bouwen aan een groeiend fonds van spannende boeken met een duidelijk christelijk karakter. In de landelijke campagne Maand van het Spannende Boek van de stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) krijgen deze christelijke boeken geen aandacht. CLK en SCB organiseren de actie om de campagne een aanvulling, een accent vanuit christelijke fondsen te geven."
Meer spanning
De Nederlandse literatuur kan best een beetje meer spanning gebruiken, vindt schrijver Johan Klein Haneveld (25) uit Leiden. Met zijn debuutroman, de thriller "Neptunus", probeert hij het goede voorbeeld te geven. Het verhaal speelt zich af in de 22e eeuw. Een ruimtemissie komt in gevaar doordat iemand aan boord van de "Neptunus" de boel probeert te saboteren.
"Literatuur is vaak saai", vindt de jonge auteur. "Nederlandse schrijvers hebben maar weinig oog voor spanning. Veel boeken zijn autobiografisch van opzet en missen een meeslepende verhaallijn. In het Engelse taalgebied zie je veel vaker een geslaagde combinatie van literatuur en spanning. Neem bijvoorbeeld "Lord of the Flies" van William Golding, een meesterlijk boek dat je laat nadenken over de al dan niet goede natuur van de mens."
Positieve uitschieters zijn voor Johan Klein Haneveld "Karakter" van Bordewijk, "Het negende uur" van Pieter Nouwen en "Kaj" van Ronald Westerbeek. Wel signaleert hij bij jonge schrijvers in toenemende mate de trend om de spanning op te voeren.
Baantjer
Echt grote thrillerschrijvers heeft Nederland niet voortgebracht. Veel meer dan de detectives van Appie Baantjer schijnt ons land niet te kunnen bieden. De klinkende namen komen nog altijd uit het buitenland: Alistair MacLean, John le Carré, Colin Forbes, Nicci French, Tom Clancy, Robert Ludlum. Hun -vertaalde- boeken vinden in Nederland gretig aftrek, ook bij christenen. Niet altijd ten onrechte, meent Johan Klein Haneveld. In zijn persoonlijke topvijftien staan titels van MacLean en Ludlum in het gezelschap van J. R. R. Tolkien en C. S. Lewis. "In thrillers draait het vaak om de strijd tussen goed en kwaad. Misdaden worden opgelost, moordenaars ontlopen hun straf niet. Met zo'n thema kan een christen goed uit de voeten."
Daarom vindt Johan Klein Haneveld het een goede zaak dat ook schrijvers met een christelijke achtergrond zich op dit genre toeleggen. "Het gaat erom dat mensen hun gaven en talenten zo goed mogelijk gebruiken in afhankelijkheid van God. Dat wil niet zeggen dat hun boeken op een goedkope manier altijd goed aflopen. De manier waarop de figuren in een bepaalde situatie reageren is veel wezenlijker voor het christelijke gehalte van een boek."
Een christelijke thriller ontstaat volgens Johan niet wanneer de schrijver er bewust een christelijke plot of moraal in verwerkt. "De eerste boeken van Peretti gaan op dit punt mank. De christenen die erin voorkomen zijn bijna heiligen. De lezer kan zich niet met hen identificeren. In zijn latere boeken zie je de christenen veel menselijker worden, met hun twijfels en zwakheden. Dat komt geloofwaardiger over."
Innerlijke overtuiging
Johan is ervan overtuigd dat een oprecht christen per definitie een christelijk boek zal schrijven. "Zijn innerlijke overtuiging zal altijd in zijn werk doorklinken. Onvermijdelijk snijdt hij thema's aan die te maken hebben met het christelijk geloof, al benoemt hij ze misschien niet expliciet. Kijk maar naar iemand als Tolkien. Hij schrijft op een positieve manier over zelfopoffering, eerlijkheid, medemenselijkheid. Hetzelfde zie je bij John Grisham. Zijn boeken zijn niet specifiek christelijk, hoewel hij baptist is. Maar de manier waarop hij zijn verhalen invulling geeft, past bij een christen. Drugsgebruik en seks kom je bij hem niet tegen."
Belangrijk is dat de verhalen uitzicht bieden, vindt Johan. "Niet in de zin van "eind goed, al goed", want in de werkelijkheid loopt het ook niet altijd goed af. Maar er moet wel een hoger perspectief zijn. Ik vergelijk het wel eens met het bijbelboek Openbaring. Als je halverwege zou stoppen met lezen, zou het uitzichtloos lijken. Toch is de eindoverwinning zeker. Dat blijkt wel uit het vervolg."
Saai leven?
Dr. Chr. Fahner, theoloog, taalwetenschapper en docent aan de Christelijke Hogeschool Ede, is beduidend minder positief over het spannende boek. "Er komt steeds meer spanning het christelijk gezin binnen, zeker ook door boeken. Wonderlijk, is het gewone leven zo saai dat we iets dergelijks nodig hebben? Is onze tijd goed besteed als we lectuur met hypertensie lezen? Is het wenselijk dat we al die fictieve informatie in onze hoofden opslaan? Niet dat er in onze breinen geen plaats meer zou zijn voor die informatie; wat dat betreft schijnen de meeste mensen leeghoofden te zijn, als ik het goed begrepen heb. Er is ruimte genoeg, maar kunnen we die niet beter gebruiken?"
Het feit dat ook in christelijke kring met smaak spannende lectuur wordt geconsumeerd, baart dr. Fahner zorgen. "Het betekent dat het patroon van (vrije)tijdsbesteding wordt verlegd. Kennelijk is er een portie vrije tijd over die met vermaak van spanningsvol karakter gevuld wordt. Ik heb uiteraard niets tegen boeken in het algemeen. Maar waarom dan niet de keus gemaakt voor lectuur die iets goeds of moois oplevert? Vermaak zoeken in zogenaamde spanning werkt ook gewenning in de hand aan ongewenst of onverkwikkelijk gedrag.
Het woord spanning heeft in dit verband veel van een eufemisme; 't gaat toch vaak over geweld, misdaad, kapotte relaties, seksuele ontsporing? Voordat ouderen aan jongeren zulke spanning in handen geven of zelf in handen nemen, zou men toch eigenlijk eerst het boek van Slings "Een boos en overspelig geslacht" moeten lezen."
Overmoedig
Dr. Fahner vindt het evenmin een goede zaak dat christelijke auteurs zich op het terrein van het spannende boek begeven. "Het fictieve karakter van dit soort producten maakt het voor mij nog erger. Is het niet wat overmoedig, dat creëren van gefantaseerde gebeurtenissen die de huls vormen voor geestelijke milieuvervuiling? En een vroom staartje aan een verhaal kan het geweten niet schoonvegen. Spanning in de beschrijving van historische verhalen, gebaseerd op grondig onderzoek, spanning in de worsteling met krachten in de natuur, er zijn genoeg terreinen te noemen die evenzeer kunnen verstrooien als fictie."
Een boek krijgt een christelijk karakter als daarin de bijbelse boodschap een verantwoorde plaats krijgt, vindt dr. Fahner. "Dat kan de lezer tot nadenken stemmen. Ik bedoel hier niet het stichtelijk eind, zoals dat wel eens voorkomt: na allerlei rondjes langs ellende en vuil komt het aan het slot weer goed. Een roman is ook geen preek. Maar een hoofdpersoon zou iets moeten uitstralen van deugdelijke fierheid; daarmee moet de toon te treffen zijn van wat we in Filippenzen 4:8 lezen. De oudere of jongere lezer moet zich kunnen identificeren met iemand die de moeite waard is. Weliswaar blijft de "oude mens" in het christelijk leven altijd meedoen; dat hoeft niet verhuld te worden. Maar om met de beschrijving van onchristelijk gedrag lezers te lokken, dat gaat mij te ver. Dat geldt ook als werkelijk gebeurde rampen misbruikt worden voor gefantaseerde vertelsels."
Bibberen
In het actieboekje van Alton Gansky speelt de wereld van demonen en duivels een belangrijke rol. Dr. Fahner is er kritisch over. "Hij is de eerste niet die mensen laat bibberen bij de Bijbel. Er wordt heel veel geld verdiend aan "reli-horror" en "reli-thrillers". Wanneer een schrijver over meer fantaseert dan de Bijbel toelaat, heeft hij een grens overschreden.
De mens, schepsel, heeft een plafond van denkmogelijkheden. Hij kan in zijn fantasie of vragen wel een gaatje in dat plafond prikken -mensen blijven nu eenmaal creatieve wezens, ook na hun ongehoorzaamheid- maar dat heeft niets meer met de werkelijkheid van doen. Wie verder wil springen dan zijn menselijke polsstok lang is, loopt kans in de blubber terecht te komen.
De oude Icarus, van de Griekse mythe, probeerde alleen nog maar bij de zon te komen; maar hij stortte vlugger op aarde neer, dan hij gedacht had. Ik vraag mij af of schrijvers zich voldoende rekenschap geven van wat zij in de hoofden en harten van lezers aanrichten als zij zich buiten het bijbelse domein begeven."
VVD
Laten christelijke schrijvers dan maar positieve zaken de wereld in sturen, adviseert dr. Fahner. "Laten ze niet meewerken aan de verharding van het leven en de verkilling van de liefde. In een samenleving die via de media toch al zo veel bloot en spelen het land in zendt, kunnen christenen beter wijzen op het goede, ware en schone, zoals het Woord van God daarover spreekt. Zelfs de VVD vindt tegenwoordig dat de media te veel ongevraagd geweld en seks uitstorten op de massa. Die zal de christenen toch niet rechts inhalen?"
Er zijn nog geen reacties geplaatst.