Mr. Richard Donk -  8 sep 2006 20:50 - Gewijzigd: 8 sep 2006 20:50

Peter Bergen interviewde Osama bin Laden

Hij was de eerste westerse journalist die Osama bin Laden voor de televisie interviewde. Vier jaar later liet de meest gezochte terrorist ter wereld twee vliegtuigen op het World Trade Center in New York neerstorten. Peter L. Bergen: „Zodra het eerste toestel die toren raakte, wist ik dat hij erachter zat.”

Bijna deemoedig kijkt Osama bin Laden vanaf een levensgrote foto de werkkamer van Peter Bergen in. Zijn onafscheidelijke kalasjnikov aan zijn ene zijde, de Amerikaanse journalist aan de andere. Bergen, inmiddels medewerker van de denktank New America Foundation in Washington en bijzonder hoogleraar aan de Johns Hopkins University, reisde negen jaar geleden naar Afghanistan om de Saudische fundamentalist voor de Amerikaanse nieuwszender CNN te ondervragen.

Dat ging niet zonder slag of stoot, weet Bergen. „Als je Osama bin Laden zoekt, zul je hem niet vinden: hij vindt jou”, citeert hij de eerste regels van zijn boek ”Heilige Oorlog bv”, waarin hij zijn gesprek met Bin Laden beschrijft. In maart 1997 ging bij Bergen de telefoon. „Osama heeft toegestemd in een ontmoeting met u in Afghanistan”, aldus een onbekende stem aan de andere kant van de lijn.

Er volgden diverse gesprekken in Londen met vertegenwoordigers van Bin Ladens Saudische verzetsgroep, de Advice and Reformation Committee. Belangrijkste probleem was de persoonlijke veiligheid van de meesterterrorist, vertelt Peter Bergen. „De Saudische geheime dienst had al een aantal keren geprobeerd hem te vermoorden. Hij was bang dat ook de Amerikanen een aanslag op hem wilden plegen. Ik heb heel wat moeite moeten doen om zijn handlangers ervan te overtuigen dat er geen CIA-agenten in mijn cameraploeg zaten.”

Absolute toewijding
Enkele weken later kwam er definitief groen licht vanuit Afghanistan voor het interview. Via Pakistan reisden Peter en zijn crew naar het door oorlog geteisterde land. In Jalalabad zochten ze contact met de media-adviseur van Bin Laden die hen naar de leider van al-Qaida zou brengen. „We mochten niets meenemen, kregen we te horen. Zelfs geen horloge. Alleen de kleren die we op dat moment aanhadden. Dat was nog niet zo erg, maar ze verplichtten ons ook onze media-uitrusting achter te laten. Uiteindelijk kregen we toestemming om met een camera van een van Osama’s mensen te filmen.”

Onder dekking van de duisternis werd de Amerikaanse verslaggever naar het bergachtige grensgebied tussen Pakistan en Afghanistan gereden. „Toen we in de buurt van Bin Ladens schuilplaats kwamen, moesten we allemaal uitstappen en een bril met kartonnetjes voor de glazen opzetten, zodat we niets konden zien. Daarna werden we in een ander voertuig gezet. Korte tijd later kwamen we bij de hut aan waar Osama zijn tijdelijk hoofdkwartier had.”

Rond middernacht verscheen Bin Laden met enkele lijfwachten en een tolk. „Hij is een lange man van minstens 1,80 meter, met een gezicht waarin de grote neus opvalt”, beschrijft Bergen de ontmoeting met de topterrorist. „Hij kwam erg intelligent over, had absoluut geen gevoel voor humor. Maar het opvallendst was de absolute toewijding van zijn volgelingen. Als hij sprak, keken ze in vervoering naar hem op, alsof hij een soort godheid was.”

Het gesprek met Bin Laden verliep nogal eenzijdig, aldus Bergen. „Hij stak de gebruikelijke tirades tegen Israël en de Verenigde Staten af. Vooral de Amerikaanse militaire aanwezigheid op het Arabisch schiereiland was hem een doorn in het oog. Verder hekelde hij de decadentie en het zedelijk verval van het Westen. Maar voor het eerst waarschuwde hij dat ook Amerikaanse burgers het slachtoffer van zijn heilige oorlog zouden kunnen worden.”

Lemen hut
Eén uitspraak van Osama bin Laden staat Peter Bergen tot op de dag van vandaag helder voor de geest. „Aan het einde van het interview vroeg ik hem wat zijn toekomstplannen waren. Toen antwoordde hij: Daar zullen jullie nog wel van horen in de media, als Allah het wil.”

Ruim vier jaar na die uitspraak werden de woorden van Bin Laden op een gruwelijke manier werkelijkheid. Op 11 september 2001 vlogen handlangers van de Saudiër zich te pletter op het World Trade Center in New York en het Pentagon in Washington. Een vierde vliegtuig, dat het Witte Huis had moeten treffen, stortte neer in Pennsylvania, nadat de inzittenden hadden geprobeerd de kapers van het toestel te overmeesteren. Bijna 3000 mensen vonden de dood.

„Zodra het eerste toestel die toren raakte, wist ik dat hij er achter zat”, herinnert Bergen zich. De Amerikaanse terreurdeskundige was die dinsdagmorgen in Washington, toen even voor negen uur vlucht 11 van American Airlines zich in het WTC boorde. „Direct kwam de voorspelling van Bin Laden weer in mijn gedachten. Als er ergens op de wereld een terreurbeweging was die in staat was dit soort acties uit te voeren, dan was het al-Qaida.”

Toch had de Amerikaanse onderzoeker in 1997 niet verwacht dat Osama bin Laden een dergelijke aanslag zou uitvoeren. „Ik vond dat toen hoogst onwaarschijnlijk. Deze man zat ergens in een lemen hut in Afghanistan, op duizenden kilometers afstand van de Verenigde Staten. Hoe zou hij Amerika kunnen treffen? Mijn verbeeldingskracht was destijds helaas te klein.”

De Verenigde Staten reageerden met grootscheepse aanvallen op Afghanistan. Hoewel de militaire acties over het algemeen snel en redelijk succesvol verliepen, slaagden de VS er niet in een van hun belangrijkste doelstellingen te bereiken: het doden of gevangennemen van Bin Laden. Een gemiste kans, meent Peter Bergen. „Ze hebben de mogelijkheid gehad. Maar ze hebben Osama simpelweg laten lopen doordat ze op dat moment niet genoeg troepen in het Tora Boragebergte hadden, waar hij zich schuilhield.”

Denkt u dat Osama bin Laden nog in leven is?
„Daar ben ik van overtuigd. Als Bin Laden overlijdt, is dat niet iets wat je onder het tapijt kunt schuiven. Er zouden te veel mensen zijn die dat nieuws bekend willen maken. Uiteraard de Amerikaanse regering, want het zou een belangrijke psychologische overwinning voor haar zijn. Maar ook de jihadstrijders zouden het wereldwijd van de daken schreeuwen. In hun ogen zou Osama eindelijk zijn wens verkregen hebben, namelijk als een martelaar sterven.”

Wat zou het effect zijn van het doden of oppakken van Bin Laden?
„Laat ik vooropstellen dat ik voorstander ben van het gevangennemen van Osama. Hij zou dezelfde publieke vernedering als Saddam Hussein moeten ondergaan. We hebben het hier over een mythische persoonlijkheid. Dé manier om mythen door te prikken is ze weer in menselijke wezens te veranderen. Als Bin Laden, evenals Saddam, voor het oog van de camera’s uit zijn schuilplaats wordt gehaald en ontluisd, is het effect vele malen groter dan wanneer hij anoniem door een clusterbom sterft.”

Zal er niet meteen een heel leger van opvolgers klaarstaan?
„Dat is altijd de geijkte vrees. Het mag natuurlijk nooit een excuus zijn om misdadigers zoals Bin Laden dan maar te laten lopen. En vergis je niet in het psychologische effect op al-Qaida als hun leider er niet meer is. Bovendien zijn er in de geschiedenis altijd mensen geweest die nauwelijks te vervangen waren. Wat zou Duitsland zonder Hitler zijn geweest? Irak zonder Saddam, of China zonder Mao?”

Regelmatig duiken er videoboodschappen van de top van al-Qaida op. Dat zou toch een spoor moeten zijn dat uiteindelijk tot de arrestatie van Bin Laden kan leiden?
„Die tapes zijn inderdaad een probleem. Hoewel er altijd vragen bij de betrouwbaarheid kunnen worden gesteld. Maar ze zijn absoluut gevaarlijk voor Bin Laden. Anderzijds móét al-Qaida wel regelmatig naar buiten treden. Als Bin Laden niets meer van zich laat horen, vervaagt hij tot een persoon in de geschiedenis, in plaats van een islamitisch leider te zijn die de gang van zaken in de wereld kan beïnvloeden.”

Wat hebben de aanslagen van 11 september al-Qaida opgeleverd?
„Elf september was een tactische overwinning voor al-Qaida. Ze slaagden erin een supermacht op eigen grondgebied een zeer gevoelige slag toe te brengen, niet het minst vanwege het psychologische effect van de aanvallen. Strategisch gezien was het echter een ramp. De aanslagen leidden tot de vernietiging van het talibanregime in Afghanistan en de terroristische infrastructuur. Duizenden burgers verloren het leven, hoewel Bin Laden dat minder zal kunnen schelen. En het leiderschap van de beweging is op de vlucht.”

De aanslagen hebben al-Qaida wél op de kaart gezet. En in Irak lijkt zij weer stevig voet aan de grond te hebben.
„Het is niet meer dezelfde beweging als in 2001. Het klopt dat al-Qaida zich heeft hergegroepeerd, niet alleen in Irak, maar ook in Europa. Kijk maar naar de aanslagen in Londen en de voortdurende terreurdreiging elders. Hoewel al-Qaida haar eigen agenda heeft, hebben we deze ontwikkeling voor een deel ook aan onszelf te wijten. Als er iets in de categorie provocatie valt, dan is het wel de invasie van Irak.”

Er is na de aanslagen vaak gezegd dat 11 september de wereld voorgoed heeft veranderd. In hoeverre is dat volgens u het geval?
„Laten we vooropstellen dat er ook heel veel hetzelfde is gebleven. Het Midden-Oosten wordt nog steeds voornamelijk door autoritaire regimes bestuurd, die na 11 september alleen nog maar onverzettelijker zijn geworden. Het Israëlisch-Palestijns conflict is verder van een oplossing verwijderd dan ooit.

Als we naar de negatieve effecten kijken, is er natuurlijk de chaos in Afghanistan en de burgeroorlog in Irak. Verder heeft Europa de moslimminderheden steeds verder van zich vervreemd. Maar er zijn gelukkig ook positieve zaken te melden. We hebben tot nu toe geen herhaling van 11 september gezien. Er zijn geen aanslagen in de Verenigde Staten gepleegd. Veel moslims zijn ervan overtuigd geraakt dat zij niet onder een talibanachtig regime willen leven.”

Als u Osama bin Laden vandaag opnieuw zou kunnen interviewen, wat zou dan uw eerste vraag zijn?
„Ik zou hem vragen waar in de Koran of in de woorden van Mohammed staat dat je onschuldige burgers mag doden. Het zal hem veel moeite kosten om daar antwoord op te geven.”