Pieter Jan Dijkman - 27 jan 2006 14:36 - Gewijzigd: 27 jan 2006 14:36

Sudoku: niet Japans maar Zwitsers

Het is een rage in Nederland: het Japanse puzzelspelletje sudoku. Japans? Niet dus. Zwitserland is de bakermat.

De cijferpuzzel, sinds deze week op Yord, is razend populair. Duizenden Nederlanders zijn verslingerd aan het diagram van negen bij negen vakjes, de meeste kranten en tijdschriften hebben er wel eentje in een hoekje opgenomen. Inmiddels bestaan zelfs heuse competities. Maar sudoku is niet van Japanse herkomst, zoals velen denken. De oorsprong ligt in de Alpen.

Het puzzeltje

Een Zwitserse wiskundige, Leonhard Euler (1707-1783), bedacht in zijn laatste levensjaren het puzzeltje en hij gaf het de naam ”Latijns vierkant”, naar een constructie van Romeinse geleerden uit de Oudheid. In de ruïnes van Pompeii zijn inscripties uit 79 voor Christus gevonden met de basis van het spelletje.

Hoe Euler op het idee kwam, is niet bekend. Wel bestond het concept van de sudoku al langer. Zo is in een gravure van Albrecht Dürer uit het begin van de zestiende eeuw, de ”Melencolia”, een vergelijkbare puzzel te herkennen.

De herkomst is Zwitsers; in Japan kreeg het spel zijn uiteindelijke vorm. De Japanse puzzelaar Nobuhiko Kanamoto ging in de jaren tachtig van de vorige eeuw aan de slag met Eulers concept. Hij paste het iets aan -hij maakte subvierkanten van drie keer drie- en bedacht verschillende moeilijkheidsgraden. Vanaf dat moment noemden de Japanners het puzzeltje sudoku.

De naam sudoku is een samenstelling van twee Japanse woorden: su en doku. Su is een getal of cijfer en het woordje doku betekent enkel of uniek. De samenstelling van die twee, sudoku, staat dus voor een uniek getal, en dat geeft precies de kern van het puzzeltje weer: elk cijfer mag slechts een keer voorkomen.

De Europese populariteit is te danken aan Wayne Gould, een voormalig rechter uit Nieuw Zeeland. Tijdens een reisje naar Tokio in 1997 ontdekte hij het spelletje en nam het mee naar huis. Hij ontwikkelde in zijn vrije tijd een computerprogramma om nieuwe sudoku’s te kunnen maken. In november 2004 bood hij een exemplaar aan het Engelse tijdschrift The Times aan; andere dagbladen volgden al snel. In Nederland waren Sp!ts, het Algemeen Dagblad en Trouw de eersten met een sudoku.