Paarden. Koetsen. Hoedjes. Het koffertje. Het Wilhelmus. Vaandelgroet. Troonrede. Zegenbede. „Leve de koning.” Driewerf hoera. Balkonscène. De derde dinsdag in september verloopt in Nederland vol traditie. Onder koning Willem-Alexander is er, behalve de hoofdrolspelers, niets veranderd.

Dat de koning de Troonrede voor mag lezen, is best bijzonder. In veel andere monarchieën gebeurt dat niet. Alleen in Engeland en Noorwegen. Nergens is de opening van het parlementaire jaar zo uitbundig als in Groot-Brittannië. In andere landen komt er weinig glans en glamour aan te pas. Bij de zuiderburen blijft koning Filip zelfs gewoon in zijn paleis.

Hoe vieren andere Europese landen ‘Prinsjesdag’? En welke rol speelt de koning of koningin bij de plechtigheid? Een overzicht.

Groot-Brittannië: toppunt van traditie

Voor ceremonie en tradities, pracht en praal, koetsen en kronen moet je in Londen zijn. Daar vindt elk jaar in mei de State Opening of Parliament plaats.

Voordat koningin Elizabeth II haar koets in stapt, struinen bewakers de kelders van het parlementsgebouw af. Op zoek naar buskruit, bommen en andere bedreigingen. Niet omdat het veiligheidsprotocol van de veiligheidsdiensten dat voorschrijft, maar omdat het bij de traditie hoort. Een traditie van meer dan vier eeuwen oud, tot leven gebracht door het buskruitverraad in 1605. Engelse rooms-katholieken wilden toen de protestantse koning James I doden. Hun plan: het parlementsgebouw opblazen op de dag van de opening van het parlement. Het complot werd tijdig ontdekt dankzij een anonieme brief. Toen de kelders onder het House of Lords –Hogerhuis– werden doorzocht, kwamen 36 tonnen buskruit boven water.

Loodzware kroon

Het is niet toevallig dat de ceremonie plaatsvindt in het Hogerhuis – vergelijkbaar met de Nederlandse Eerste Kamer. De Engelse monarch mag namelijk geen vergaderingen bijwonen in het House of Commons – het Lagerhuis, ofwel de Britse Tweede Kamer. Dat is al zo sinds 1642, toen koning Karel I zich met geweld toegang verschafte tot het parlement om vijf leden te arresteren die hij verdacht van samenzwering. De kamer zag dat als een schending van het recht om vrij te vergaderen, zonder inmenging van de koning.

Ook die historische gebeurtenis komt nog elke ‘Prinsjesdag’ terug. Als de gezant van de Britse koningin, de zogenoemde Black Rod, de Lagerhuisleden komt roepen voor de vergadering, slaan zij de deur voor zijn neus dicht. Om duidelijk te maken hoezeer ze hechten aan hun onafhankelijkheid. Pas nadat de Black Rod drie keer heeft geklopt met zijn staf, openen ze de deur weer en lopen ze mee naar het Hogerhuis.

Daar begint de koningin aan haar speech. Elizabeth draagt de koningsmantel en koninklijke kroon. De Imperial State Crown bevat 2868 diamanten, 273 parels, 17 saffieren, 11 smaragden en 5 robijnen, en weegt 1,25 kilo. Loodzwaar dus. „Je kunt niet naar beneden kijken om je toespraak te lezen. Doe je dat wel, dan breekt je nek”, vertelde Elizabeth eerder dit jaar.

Gegijzelde politicus

Een andere traditie is dat de koningin voordat zij vanuit Buckingham Palace vertrekt één parlementslid ‘gijzelt’. De ‘ontvoerde’ politicus kan ze inzetten als het parlement haar tijdens de toespraak vijandig gezind is. De gijzelaar blijft vastzitten in het paleis tot de koningin weer heelhuids thuis is.

De koningin spreekt haar rede uit op vlakke toon, om haar onpartijdigheid te benadrukken. Net als in Nederland klinkt aan het slot van de troonrede een zegenbede: „Ik bid dat de zegen van God de Almachtige op uw beraadslagingen mag rusten.”

Zweden: kerkdienst met de koning

‘Prinsjesdag’ begint in Zweden traditiegetrouw met een kerkdienst. De koninklijke familie is aanwezig bij de plechtigheid, die half september plaatsvindt. Per koets rijdt het gezelschap vervolgens naar paleis Christiansborg, waar het parlement is gehuisvest. Daar opent koning Carl Gustaf XVI het parlementaire jaar met een toespraak van algemene strekking. Hij gaat dus niet in op het politieke beleid. De regeringsverklaring zelf legt de minister-president af.

Tot 1974 mocht de Zweedse koning de troonrede nog uitspreken. Een grondwetswijziging maakte daar een einde aan. De Zweedse vorst kreeg louter ceremoniële taken toebedeeld. Daarom ondertekent hij ook geen wetten meer en is hij geen lid van de regering.

België: opening zonder koning

Wie op de tweede dinsdag van oktober rondloopt in Brussel, merkt niets van de opening van het parlementaire jaar. Een rol voor de koning is er deze dag niet. Ceremonieel vertoon ontbreekt. De premier leest een beleidsverklaring, en dat is het. Dat laatste gebeurt pas sinds 1993, in een poging van de parlementsvoorzitter om de begrotings- en beleidsdebatten wat strakker te organiseren.

Vroeger kende België wel de traditie van een troonrede. De koningen Leopold I en Leopold II hielden er bijna jaarlijks een, op de tweede dinsdag van november. Daar kwam een einde aan in 1892, toen de koninklijke stoet onderweg naar het parlement werd bestookt met pamfletten voor het algemeen kiesrecht. Sindsdien doet de Belgische koning er het zwijgen toe bij de opening van een nieuw vergaderjaar.

Noorwegen: per auto naar het parlement

In een open auto rijdt koning Harald V op de tweede werkdag van oktober naar het parlement. Geen lange rit, want het regeringsgebouw ligt aan dezelfde straat als zijn paleis. Langs de route staat een militaire parade opgesteld en zwaaien honderden mensen met Noorse vlaggetjes.

Het koninklijk gezelschap is niet groot: alleen de koningin en de kroonprins gaan met Harald mee. Zijn schoondochter Mette-Marit, toch de toekomstige koningin, is dus niet aanwezig bij de plechtigheid in het parlement.

Volkslied

De koning –in vol ornaat– leest de politieke plannen van de regering voor. Hij doet dat staande. Net als in Nederland schrijft hij de troonrede niet zelf en is de minister-president verantwoordelijk voor de inhoud ervan. De jongste minister doet daarna verslag over de stand van zaken van het land. Dat gebeurt in het Nynorsk, een officiële taal in Noorwegen.

De president sluit af met de woorden: „Moge God onze koning en ons land behoeden.” De aanwezigen zingen vervolgens het eerste couplet van het Noorse volkslied.

Drie jaar geleden las koning Harald per ongeluk een deel van de troonrede niet. De koning sloeg een bladzijde te veel om, waardoor hij passages over het vluchtelingenbeleid en defensie miste.

Denemarken: luisteren in de loge

Op de eerste dinsdag van oktober spreekt de Deense premier een openingsrede uit. Koningin Margrethe II heeft daarbij geen formele rol. Wel geeft heel de koninklijke familie acte de présence. Ze zitten tijdens de plechtigheid in de koninklijke loge op de publieke tribune boven de vergaderzaal. Geen koets, geen kroon en geen troon dus.

Liechtenstein: macht voor de monarch

Erfprins Alois, die uit naam van zijn vader Hans-Adam II regeert, leest de troonrede bij de opening van het parlementaire jaar. Bijzonder is dat hij zelf de inhoud van de speech bepaalt, ook al heeft die een politieke lading.

Het vorstenhuis van Liechtenstein is het enige in Europa dat nog echte macht heeft. Zo heeft Alois de bevoegdheid om op ieder moment het parlement naar huis te sturen. De inwoners van het ministaatje spraken zich in 2012 tijdens een referendum uit tegen het inleveren van macht door de vorst.

Spanje: vorstelijke speech na verkiezingen

De zuidelijkste monarchie van Europa kent geen formele opening van het parlementaire jaar. Wel zijn de koning en zijn gezin aanwezig bij een verenigde vergadering van het parlement na verkiezingen. De koning houdt dan ook een toespraak. Doorgaans is de inhoud ervan politiek neutraal, vol universele waarden. Maar dat is dus geen jaarlijks gebeuren.