De sterrenhemel in december
Door W. G. Hulsman
Schotse sterrenkundigen zeggen dat zij als eersten het licht van een planeet buiten ons zonnestelsel hebben gezien. Amerikaanse astronomen ontdekten al in 1996 dat rond de ster Tau Boötes een planeet cirkelde. De Schotten hebben nu uit het spectrum van het sterlicht het licht van de planeet weten te destilleren. Het zal nog zeker tien jaar duren voordat astronomen over een telescoop beschikken die deze zogenaamde exoplaneet werkelijk als een schijfje in beeld brengt.
De planeten van de zon ontdekken kost iets minder moeite. Zo is Jupiter deze maand weer met het blote oog aan de zuidelijke avondhemel te vinden en al met een goede verrekijker zijn de vier manen bij de planeet te 'vangen'. Donderdag 2 december staan ze allevier ten oosten van de reus. Jupiter is het helderste hemellichaam in het zuiden en staat in het sterrenbeeld Vissen.
Niet ver ten oosten van Jupiter straalt Saturnus in Ram. Beide planeten komen voor zonsondergang op en zijn tot ver na middernacht zichtbaar.
De planeten Uranus en Neptunus staan samen met Mars in Steenbok. Het is jammer dat Mars al zo snel na zonsondergang achter de kim verdwijnt, anders was vanuit Nederland te zien geweest hoe de maan op 12 december voor Mars langs schuift. Nu zal laag in het zuidwesten met moeite te zien zijn hoe Mars om 19.16 uur achter de donkere maanrand verdwijnt. Mars komt weer tevoorschijn als de maan al onder is.
De binnenplaneet Venus straalt nog iedere morgen helder aan de oostelijke hemel. De planeet die het dichtst bij de zon cirkelt –Mercurius– is de eerste weken van december 's morgens voor zonsopkomst boven de zuidoostelijke horizon te vinden. Maandagmorgen 6 december vroeg staat de maan vlak boven de kleine Mercurius.
Drie op een rij
Vrijdag 3 december staan Venus, de ster Spica en de maansikkel vlak bij elkaar. Zaterdagmorgen 4 december staan de drie op een rij. Spica is de helderste ster in Maagd.
Op 11 december komt de maan 's avonds om 23.00 uur dicht langs Neptunus, een dag later is Uranus aan de beurt. Minder dan een week later, op de 18e rond 6 uur, volgt Jupiter. Dezelfde dag na zonsondergang staat Luna precies tussen deze planeet en Saturnus in.
De maan is dan alweer bijna op volle sterkte. Op 22 december 's avonds is het namelijk midwinter-volle maan. Dat is die volle maan die het dichtst bij het begin van de astronomische winter ligt, als de zon boven de Steenbokskeerkring haar zuidelijkste breedte bereikt en vanaf dat moment elke dag weer wat hoger boven de zuidelijke horizon uitkomt. Dat is op de 22e het geval. De nacht van 22 op 23 is tevens de langste vollemaannacht van dit jaar. Nieuwe maan is het deze maand op de zevende.
Tweelingen
December is ook de maand van de Geminiden. Tussen 7 en 17 december zal deze meteorenzwerm –zoals elk jaar– weer sporen langs de hemel trekken wanneer de kleine stukjes ruimtepuin in de dampkring verbranden. De Geminiden zullen op 14 december overdag hun hoogtepunt bereiken, de nacht ervoor kunnen er tot zo'n honderd 'vallende sterren' per uur langs de hemel schieten. De trage, heldere Geminiden vallen vanuit de richting van de ster Castor in het sterrenbeeld Tweelingen (Gemini).
Iets later in de maand komen de Ursiden. Die meteorenzwerm bereikt in de nacht van 22 op 23 december haar hoogtepunt, maar meer dan tien flitsen per uur zijn er niet te verwachten. Bovendien is het nadelig dat de maan volop schijnt rond deze periode. Voor het waarnemen van de Geminiden is de situatie gunstiger: de maan gaat al rond middernacht onder.
