De sterrenhemel in november

De Leonidenzwerm is de laatste jaren extra actief en volgens berekeningen bereikt ze deze jaren haar top. De kleine ruimtestenen die onze dampkring zullen binnendringen, zijn afkomstig van de in 1865 ontdekte komeet Temple-Tuttle. Doordat de stofdeeltjes in de dampkring verbranden, zien wij heldere lichtflitsen.

Kometen maken langgerekte banen rond de zon. Als ze de zon dicht naderen, verdampt een deel van hun oppervlak, waardoor achter deze hemellichamen een lange, oplichtende staart van stof ontstaat. Elk jaar kruist de aarde op dezelfde datum dit circa 35.000 kilometer brede stofspoor van deze komeet. Eens in de 33 jaar kruist de aarde de baan van de komeet op het moment dat deze net de zon is gepasseerd. Bij die passage is de stofwolk veel dichter en is er sprake van een verhoogde activiteit. Om die reden waren en zijn de verwachtingen hooggespannen.

De Leoniden staan bekend om hun helderheid en enorme snelheid. Met 70 kilometer per seconde (250.000 kilometer per uur) dringen ze de dampkring binnen, waar ze verbranden en een lichtspoor achterlaten.

De waarnemingsomstandigheden in de nacht van 17 op 18 november zijn gunstig. De maan is maar voor tweederde verlicht en gaat ruim voor het hoogtepunt onder. Nieuwe maan is het deze maand op de achtste.

Begin deze maand zijn nog twee meteorengroepen actief. De Tauriden (vallend vanuit de richting van het sterrenbeeld Taurus of Stier) komen zeker. Veel lichtflitsen levert deze groep –tussen 3 en 13 november– niet op, maar áls er een paar vallen, zijn het zeer heldere exemplaren.

Een recent ontdekte komeet zorgt mogelijk ook voor 'vuurwerk'. Op 12 mei hebben sterrenkundigen de komeet Linear ontdekt. Op de avond van 11 november zal de aarde door het stofspoor van deze nieuwe komeet gaan. Het is raadzaam tussen 4 en 18 november de hemel –vooral rond de Grote Beer– in de gaten te houden. Misschien doet Linear niets, misschien levert hij een fors aantal 'vallende sterren'. Afwachten dus.

Planeten
Van de hemellichamen in 'onze omgeving' blijft planeet Venus in de uren voor zonsopkomst als de Morgenster de meeste aandacht opeisen. Op 29 november om 5 uur is vlak onder Venus de ster Spica te vinden. Wie rond dat tijdstip naar Venus kijkt, kan ook de wintersterrenbeelden al weer hoog aan de hemel zien staan.

De langst waarneembare planeet in de nachtelijke uren is deze maand Saturnus. De 6e november staat de planeet in oppositie: vanaf de aarde gezien precies aan de andere kant aan de hemel dan de zon. De ”planeet met de ringen” is te vinden in het sterrenbeeld Ram.

Daar staat ook Jupiter als een heldere, niet-flonkerende 'ster'. Jupiter is vrijwel heel de maand de hele nacht zichtbaar als een opvallend heldere stip.

Mars is tot enkele uren na zonsondergang aan de zuidwestelijke hemel te vinden, maar wordt steeds zwakker. De rode planeet komt op de 25e het dichtst bij de zon, het perihelium. Altijd nog een afstand van 207 kilometer.

Mercurius
De kleine binnenplaneet Mercurius vraagt op een groot deel van de aarde deze maand de aandacht. Op 15 november trekt de planeet als een kleine stip voor de zon langs. In Nederland zien we daar echter niets van. Wie het bijzondere verschijnel wil zien, zal naar de westkust van Amerika of Hawaii moeten reizen. De Mercuriusovergang is dit keer een rakelingse: de planeet 'trekt over' de rand van de zon.

De maan bedekt deze maand geen sterren. Wel trekt zij op 2 november om 3 uur vlak boven de ster Regulus in Leeuw langs. Twee dagen later staat de maan boven Venus. Op 13 november staat ze om 18 uur boven de planeet Mars en op de 21e juist onder Jupiter. De maan vertoont op 29 november om 11 uur opnieuw een samenstand met Regulus. Bij een helderblauwe lucht en met een verrekijker valt de ster zelfs bij daglicht te ontwaren.