Van paperback naar pixels

In sciencefictionverhalen bestond-ie al: het papierloze boek. Anno 1999 heeft het elektronische boek of e-book een voorzichtige start gemaakt. Hoe jong deze loot aan de digitale stam is, blijkt wel uit het feit dat pas eind vorig jaar voor de eerste keer een groep uitgevers, softwarebedrijven en beeldschermfabrikanten bij elkaar kwam om over dit onderwerp te praten. Vorige week ontmoetten ze elkaar opnieuw in Gaithersburg in de Amerikaanse staat Maryland, tijdens de tweede jaarlijkse workshop Electronic book '99.

Het elektronische boek kan meer dan één gedaante aannemen. Zo zijn er op Internet bibliotheken waar je een digitaal boek kunt ophalen om het vervolgens op het pc-scherm te lezen. Het echte e-book is meer dan een stukje software en oogt ook als een boek: een minicomputer met het formaat van een paperback en het uiterlijk van een elektronische zakagenda, zij het dat het aantal knopjes beduidend kleiner is.

Opmars
De organisatoren van de e-book-workshop zijn ervan overtuigd: het e-book gaat zijn opmars maken. „De boekenwereld ondergaat de komende jaren enorme veranderingen, elektronische boeken worden steeds gewoner als leesinstrument.”

Het moet worden gezegd: de draagbare e-books hebben veel mee om het boek van de toekomst te gaan worden. Een goede kwaliteit lcd-scherm waarborgt het leesgenot. Verlichting zorgt voor leesbaarheid in het donker. De aanwezigheid van een woordenboek verhoogt het gebruiksgemak. De boekenwurm kan het boek een persoonlijk tintje geven door in de kantlijn te krabbelen: hij kan passages markeren of commentaar toevoegen zonder daarbij de tekst aan te tasten.

Ook snel zoeken naar een woord of zinsnede geeft het e-book meerwaarde boven een gewoon boek. En wie nieuw leesvoer wil, hoeft daarvoor niet meer naar de boekhandel of de bibliotheek. Met een ingebouwd modem kunnen elektronische teksten in enkele minuten worden ingelezen vanaf Internet. Soms is de tussenkomst van een pc vereist en moet de tekst via een kabeltje in het geheugen van het e-book worden geladen.

Inmiddels zijn er enkele e-books op de markt: Rocket eBook van NuvoSoft en Softbook van SoftBook Press, beide met een zwart-wit lcd-scherm. Het Rocket eBook is met 329 dollar (bijna 700 gulden) het goedkoopst. Het geheugen is genoeg voor 4000 pagina's tekst, zo'n tien boeken; het boek weegt niet meer dan 600 gram. Wie het Softbook koopt, krijgt daarvoor ruim tweemaal zoveel gewicht, maar heeft slechts ruimte voor 1500 pagina's tekst. Het geheugen kan wel worden uitgebreid.

Broodjes
Voorlopig zijn het alleen de Amerikanen en Canadezen die kunnen kennismaken met deze elektronische nieuwigheid. De e-books vliegen nog niet als broodjes over de toonbank, er zijn zo'n 10.000 exemplaren verkocht. Mogelijk heeft dat te maken met het aantal beschikbare titels.

Voor de Rocket eBook moet de consument naar de Internet-boekhandel van Barnes and Noble. Die heeft 1700 Engelstalige elektronische titels beschikbaar, voor prijzen variërend van 1 tot 20 dollar. Na zijn bestelling krijgt de klant een e-mail met instructies hoe hij zijn elektronische tekst kan ophalen. De Soft Bookstore verkoopt 1270 titels, ook allemaal Engelstalig. Een enkel exemplaar, zoals ”Twintigduizend mijlen onder zee” van Jules Verne is gratis, maar er gaan ook boeken van 21 dollar over de virtuele toonbank. Wie eenmaal een titel heeft aangeschaft, kan die later altijd opnieuw ophalen in zijn digitale boekenkast, op de site van de Internet-boekhandels.

In Europa komen de e-books mogelijk komend jaar op de markt. Tegen die tijd zal het assortiment elektronische boeken flink uitgebreid zijn, maar of er dan ook Nederlandstalige titels te koop zijn, is nog de vraag. Ook is er dan meer apparatuur om ze te lezen. Zomer 2000 komt Everybook met de Dedicated Reader, „het enige echte e-book.” Met twee pagina's naast elkaar, 16,7 miljoen kleuren en een hoge resolutie mag de Dedicated Reader er zijn, maar dat vertaalt zich ook in prijs. De professionele versie van het e-book moet meer dan 3200 gulden gaan kosten. De prijs van de Dedicated Reader voor de gewone man is nog niet bekend.

Het Millennium EBook van Librius bestaat alleen nog als prototype. Librius beloofde eerder dit jaar dat dit e-book vanaf deze zomer te koop zou zijn, maar heeft daar voorlopig van afgezien „door het steeds groter wordende assortiment handheld-computers.”

Ook Microsoft gaat zich op de elektronische boekenmarkt begeven. De softwaregigant komt niet met een e-book, maar met software om op de pc teksten te kunnen lezen „met de kwaliteit van gedrukte tekst.” Eind vorige maand kondigde het bedrijf de komst van Microsoft Reader aan. Het is het eerste Microsoft-product dat wordt uitgerust met ClearType, een nieuwe weergavetechniek van Microsoft die het contrast van lcd-schermen tot 3 keer verbetert.

Uitlenen
Van de vroege gebruikers is niet iedereen onverdeeld enthousiast over het digitale boek. De uitgever van Rocket eBook is zo eerlijk ook de sceptici aan het woord te laten. Cindy vindt het e-book „fantastisch! Ik hoef niet langer met paperbacks rond te sjouwen. Maar ik koop het alleen als het een kleurenscherm krijgt, er een modem inkomt waarmee ik direct boeken vanaf Internet kan inladen, ik ermee op Internet kan surfen, het geheugen op een of andere manier is uit te breiden en het wat dunner wordt.”

De 15-jarige Shaun ziet grote voordelen, maar ook nadelen: „Ik stond versteld! Het scherm is duidelijk leesbaar, ook voor mijn zwakke ogen. Op het eBook kun je het lettertype vergroten, alleen dat is al geweldig. Verder lees ik graag 's nachts, dat is mogelijk dankzij het verlichte scherm. En je hoeft geen pagina's meer om te slaan! Maar waarom moet een elektronisch boek net zo duur zijn als een papieren boek? Er is geen papier nodig. En ik kan de boeken niet eens uitlenen aan mijn vrienden! Ze zijn alleen te lezen op je eigen e-book, vreemd. Ik weet ik niet meer precies wat ik ervan moet vinden.”

Shaun snijdt precies het probleem aan waar uitgeverijen, computer- en softwarebedrijven tegenaanlopen: de uitwisselbaarheid van teksten. Nu hanteert de ene uitgever nog de Internet-taal HTML, en houdt de andere vast aan het PDF-formaat van Adobe. Iemand met een Rocket eBook heeft zo niets aan teksten van de boekhandel van Softbook en omgekeerd. De pioniers zien het probleem zelf ook en kwamen tijdens de workshop in 1998 overeen om de handen ineen te slaan. Meer dan 50 bedrijven maken deel uit van ”Open eBook”, dat moet uitmonden in een standaardtaal voor elektronische boeken. Inmiddels is er ”Open eBook 1.0” (OEB 1.0), een standaard die lijkt op de Internet-taal HTML.

Maar daarmee zijn nog niet alle drempels geslecht. OEB biedt geen beveiliging in de vorm van het versleutelen van de tekst. Een elektronisch boek is dus straffeloos te kopiëren. Om auteurs te beschermen tegen dergelijke illegale praktijken en ze over de digitale drempel te trekken, zal er dan ook iets verzonnen moeten worden voor auteursrechten op elektronische titels. En als de kunststof behuizing van e-books ook nog het vertrouwde oudeboekengeurtje meekrijgt, zal wellicht de meest verstokte boekenwurm de overstap naar het digitale boek willen wagen.