Persmuskieten op safari

Meer dan een jaar zwoegde een groep Franse filmmakers door het Masaï-Mara National Park in Kenia om verder te kunnen kijken dan de motorkap van hun Landrover lang is. Vanuit een luchtballon of helikopter, met een robotonderwatercamera vermomd als drijvende boomstam om dicht bij de nijlpaarden te kunnen komen, of 'gewoon' vanaf het dak van een Toyota-terreinwagen, uitgerust met een batterij accu's voor het 's nachts filmen. Het resultaat van de expeditie is uniek: twaalf uur filmmateriaal, waarbij elk uur correspondeert met de gebeurtenissen van een bepaalde maand.

De tv-serie Ontembaar Afrika werd vorig jaar door het Franse multimediabedrijf Montparnasse verwerkt tot een reeks van twaalf cd-roms. De eerste twee ervan zijn inmiddels door uitgeverij Het Spectrum in het Nederlands vertaald en liggen sinds deze week in de winkel. Eindelijk is er een cd-rom op de markt waarin geweld en bloed voorkomen maar die toch het bekijken waard is.

Deodorant
Duizenden kilometers filmmateriaal hebben de zes filmploegen die gelijktijdig door de Afrikaanse savanne trokken, geproduceerd. Het maken van opnames voor de film duurde een jaar, maar ook de voorbereiding ervan nam een jaar in beslag. Het opbouwen van een communicatienetwerk was belangrijk: niet alleen met de plaatselijke Masaï, om olifantensporen te herkennen, maar ook via de satellietschotel, om op elk moment Internet-contact te kunnen onderhouden met de wetenschappelijke begeleiders in Parijs.

Het filmen zelf is geen sinecure. Het duurt vele dagen voordat een groep jachtluipaarden gewend is aan een terreinwagen met een filmploeg in haar nabijheid, vertelt Frédéric Lepage, auteur van de film. „Je moet een aantal regels volgen om zo'n film te maken. Om de dieren niet te verstoren, moet je benedenwinds werken, geen aftershave of deodorant gebruiken, niet praten, hooguit fluisteren. Het lijkt op een klooster, je mag soms een hele dag niks zeggen.”

Lepage legt uit dat de filmploeg vaak vele uren moet wachten voor er iets spannends gebeurt. „Maar ook dan moet je filmen, want er kan zich ieder moment iets interessants gaan afspelen.” Hij schat dat voor elke minuut film er 100 minuten beeld geschoten is. „Als je een film maakt in New York of Parijs, is zo'n verhouding 1 op 6 of 7.”

Het bijzondere aan de films van Lepage is dat er geen montagetrucs zijn uitgehaald bij de jachtscènes. Zoals de cheeta die een gazelle nuttigt: al vóór de jacht zijn roofdier en prooi tegelijk in beeld, de kijker ziet de dieren achter elkaar aan sprinten en samen door het gras rollen. „Let maar op, in de meeste documentaires zijn achteraf afzonderlijke beelden gemonteerd van een rennende leeuw en een gazelle; je ziet ze niet gelijktijdig in beeld.”

Broodje buffel
De sterke kant van de film –en dus ook van de cd-roms– is dat telkens een of enkele dieren worden gevolgd gedurende de loop van het jaar. De filmmakers geven de dieren een naam, vaak in het Swahili, waardoor de opeenvolgende afleveringen een biografie vormen. Als persmuskieten, als ware paparazzi jagen ze achter Simba de leeuwin, die haar poot brak bij een ruzie met een buffel. Ze leggen de avances vast van de koning van het dierenrijk, tonen hoe Simba haar welpen zoogt en zitten met haar aan de lunch. Een welp loopt dwars over de 'eettafel' heen, een door de zon gestoofde buffelbiefstuk.

Geheel in stijl bij zo'n diner klinkt op de achtergrond de schitterende muziek van het Boedapest Symfonieorkest, afgewisseld met een prettige vertelstem of het gebrul van de leeuwen. Achtereenvolgens wordt het buffelbanket bezocht door hyena's en leeuwen, Nubische en Bengaalse gieren en maraboes. Vleesvliegen en aaskevers kluiven de botjes af tot er een wit karkas overblijft. Zo is de natuur: jachtluipaarden doden een Thomson-gazelle terwijl 30 meter verderop een impala geboren wordt.

Achterdeur
De film heeft brede bekendheid gekregen, is in twintig landen uitgezonden, sleepte diverse prijzen in de wacht en delen ervan waren ondermeer in het Omniversum te zien. Het maken van zo'n film is al niet eenvoudig, maar het verwerken van het digitaal opgenomen videomateriaal tot een cd-rom schept extra problemen. Deze cd-rom is een van de eerste producties die 25 beelden per seconde laten zien met een schermresolutie van 640 bij 480 beeldpunten.

De beeldkwaliteit van deze cd-rom is opnieuw een bewijs dat de computer en de tv met elkaar vergroeid raken. Zo komt dus via de achterdeur binnen wat vanouds in de gereformeerde gezindte aan de voordeur is tegengehouden. De informatieve meerwaarde van bewegend beeld in educatieve producties valt echter niet te ontkennen. Dat hoeft niet beperkt te blijven tot een instructievideo voor het ontleden van een rat bij het biologiepracticum. Potentiële kopers moeten naast deze overweging bedenken dat beelden van de eerste gangen van het boven beschreven diner en van diverse paringsrituelen niet voor alle leeftijdscategorieën geschikt zijn.

Een ander deel van de meerwaarde van de cd-rom ten opzichte van de oorspronkelijke video is de grote hoeveelheid gegevens van vele tientallen dieren. De programmamakers hebben veel moeite moeten doen om een 'laag' over de videobeelden heen te leggen die reageert op de muis van de computer. Dat is gelukt: wie met de muis een van de dieren 'aanraakt', ziet de naam ervan en komt door erop te klikken bij een uitgebreide beschrijving.

Bovendien brengt het programma in beeld wat de onderlinge verhoudingen van de dieren zijn: concurreren ze met elkaar, zijn ze van elkaar afhankelijk of bejagen ze elkaar juist? De gebruiker kan zo ook de videofragmenten vinden die bij elk dier horen en ze in een zelfgekozen volgorde bekijken.

Desondanks zijn er ook enkele minpuntjes te vinden. Bij het onderdeel Laboratorium oogt de presentatie een beetje kinderlijk; het niveau ervan past niet bij de rest, zoals de tekst die in het onderdeel Ecosysteem te vinden is. Het is bovendien lastig om een antwoord te krijgen op voor de hand liggende vragen als: wat is het snelste of het zwaarste dier?

Jammer is ook dat in de tekst op enkele plaatsen verwezen wordt naar theorieën die veronderstellen dat de dieren miljoenen jaren lang geëvolueerd zijn tot de soorten die nu in Afrika te vinden zijn. Een tip voor de tien delen die nog moeten verschijnen: de tekst zou niets aan informatieve waarde verliezen als de samenstellers deze passages overslaan en daarmee ruimte bieden aan het geloof in de schepping. De schitterende beelden op deze cd-roms schilderen tegelijkertijd de schoonheid en de gebrokenheid daarvan.

”Ontembaar Afrika – het leven op de Savanne”, uitg. Het Spectrum Electronic Publishing, Utrecht, 1999; ISBN 90 5344 090 9; twee cd-roms over de maanden april en mei; ƒ 49,90. Systeemeisen: Pentium 133, Windows 95, 16 MB RAM, 4-speed cd-romspeler.