Bevoegd sturen op
de digitale snelweg

Het Europees Computerrijbewijs of ECDL (European Computer Driving Licence) moet aan al deze onduidelijkheid een eind maken. Al geruime tijd bestond in Europees verband de behoefte om een maatstaf in te voeren voor computervaardigheden. Daarom is enkele jaren geleden de ECDL Foundation in het leven geroepen, een initiatief van de Europese raad van beroepsinformatici (het Cepis).

Inmiddels hebben zo'n veertien Europese landen aangehaakt, waaronder ook Nederland. Een elftal landen overweegt toe te treden, terwijl de ontwikkelingen ook buiten Europa belangstellend worden gevolgd. Zo meldt de Nederlandse licentiehouder, het Nederlands Genootschap voor Informatica, dat landen als Zuid-Afrika, Australië, de Verenigde Staten en Zimbabwe het 'rijbewijs' willen invoeren. Het internationaal rijbewijs of I(nternational)CDL ligt in het verschiet!

Een van de doelstellingen van het nieuwerwetse rijbewijs is dat iemand zo zijn waarde op de arbeidsmarkt kan vergroten. De verwachting is dat binnen afzienbare tijd bedrijven in personeelsadvertenties naar het ECDL zullen vragen.

Chauffeurs
Inmiddels is de eerste generatie bevoegde 'chauffeurs' de digitale snelweg opgegaan. Bij een maandelijks toenemend aantal testcentra –meestal zijn dat regionale opleidingencentra (ROC's)– kan de cursist modulegewijs een certificaat verwerven. De eindtermen van de ECDL Foundation, uiteraard voor alle deelnemende landen gelijk, schrijven voor dat de kandidaat een zevental modules moet afleggen: basisbegrippen van informatietechnologie (ICT), de computer gebruiken en bestanden beheren, tekstverwerking, spreadsheets, databases en bestanden, presenteren en netwerkinformatiediensten.

Hoewel deze modulen niet pakketgebonden zijn, leert de (examen)praktijk vooralsnog dat deze kennis gestoeld dient te zijn op het Microsoft Office-pakket. De modulen twee tot en met zeven komen daarom overeen met: Windows, Word, Excel, Access, Powerpoint en de Internet-browser Explorer. De volgorde waarin de cursist deze modulen aflegt, is niet voorgeschreven, evenmin als de wijze waarop hij zich de kennis eigen maakt. Bovendien heeft hij drie jaar de tijd om tot een afronding te komen. De cursist kan zich geheel zelfstandig voorbereiden, al is het aan te bevelen ECDL-gericht cursusmateriaal te bestuderen. Diverse uitgevers en opleiders hebben dit nieuwe gat in de markt al ontdekt.

Desillusie
Wie zich ten slotte na een gedegen voorbereiding in een bepaald programma 'rijvaardig' acht, kan op afspraak plaatsnemen achter een scherm bij een erkend testcentrum. De toetsen kunnen echter een desillusie opleveren. Een deel van de dertig opgaven zijn meerkeuzevragen. Veelvuldig krijgt de kandidaat een niet-actief schermbeeld voorgeschoteld, een ”screendump”, waarin met een groen kruisje moet worden aangeven waar een gevraagde handeling kan worden verricht, bijvoorbeeld het instellen van de tabs.

En hier zit'm het venijn. Deze manier toetst slechts parate kennis, en nauwelijks inzicht of vaardigheid. Bovendien wordt zo voorbijgegaan aan het 'fuzzy-logic'-principe van de grafische gebruikersomgeving van de moderne programma's, waardoor de gebruiker op een bepaald moment bijna instinctmatig zijn weg zoekt binnen een dergelijk programma. Zelfs de meest ervaren Word-gebruiker zal in de praktijk immers regelmatig onder de diverse menu's zoeken. Want een koptekst maken, doe je dat nu onder het menu ”Invoegen”, of toch onder ”Beeld”?

Validiteit
Yvonne Hofhuizen, ervaren docente ICT-vakken uit Bodegraven, trekt een vergelijking met het 'echte' rijvaardigheidsexamen: „Daar moet je toch ook zélf op de rem trappen, en die niet alleen aanwijzen? Eigenlijk zou je een document moeten maken waarop je diverse bewerkingen moet toepassen.” De vraag dringt zich dan ook op of hier getoetst wordt wat getoetst moet worden, waarmee de validiteit van het examen ter discussie staat. Voordeel is dat direct na afloop het resultaat bekend is. Wie minder dan 70 procent scoort, kan de opgedane ervaring een volgende keer nuttig maken…

Arnold Verhagen, mts-student in Utrecht, denkt wel dat het computerrijbewijs belangrijk gaat worden. Hij hoopt na z'n mts-tijd dit jaar een studie telematica te beginnen. „Niemand van mijn medeleerlingen of docenten weet trouwens van het bestaan van het rijbewijs af.” Arnold heeft inmiddels diverse modulen van het ECDL afgelegd. „Ook als het computerrijbewijs geen gemeengoed wordt, is het toch leuk om het te hebben.”

Onderwijsrijbewijs
Niet alleen binnen maar ook buiten het onderwijsveld klinkt steeds luider de roep om meer gebruik en kennis van informatie- en communicatietechnologie op school. Het mag niet zo zijn dat jongeren de maatschappij ingaan met een forse achterstand op dit gebied. Veel meer zouden zij door hun actuele kennis een impuls moeten betekenen.

Het project ”Investeren in Voorsprong” van het ministerie van Onderwijs zou de huidige achterstand in het tegendeel moeten verkeren. ICT en onderwijs hebben de laatste jaren dan ook wat met elkaar: studiehuis, tweede fase, kennisnet, informatiekunde en informatica, dat alles moet de student van nu voorbereiden op deelname aan de kennismaatschappij. Dat brengt met zich mee dat er eveneens flink geïnvesteerd moet worden in hardware, software en scholing van personeel. De veelgehoorde uitspraak „Meester, zal ik het even voordoen?”, geeft aan dat de rollen op dit terrein zijn omgedraaid.

In het kader van deskundigheidsbevordering heeft het ministerie van Onderwijs dan ook gemeend over te moeten gaan tot de invoering van een digitaal rijbewijs voor het onderwijs. In feite een afgeleide van het Europese rijbewijs, maar met enigszins afwijkende eindtermen, en aangeboden in een onderwijscontext.

Kwalijk is echter dat er tot op heden nog geen certificeringsmogelijkheid bestaat. Dit heeft al tot veel onduidelijkheid en vragen vanuit het onderwijsveld geleid. Als het projectmanagement ICT, dat onder het ministerie ressorteert, niet slagvaardiger wordt, is dat een aanslag op de motivatie van de leerkrachten.

„Het ministerie neemt het onderwijzend personeel niet serieus. Het initiatief om tot invoering van het digitaal rijbewijs voor het onderwijs over te gaan moet worden doorgezet.” Dat is de mening van Gerard Lodder, ontwikkelaar van lesmateriaal voor computergebruik in het primair onderwijs bij een educatieve uitgeverij in Bodegraven. „Docenten moeten computervaardig worden; nog al te vaak staan de computers onder het stof in de lokalen.” Is het dan nodig dat alle docenten ook alle modulen afleggen? „Ze moeten niet bij voorbaat zeggen: Wat ik niet lust dat eet ik niet. Het niveau is dusdanig, dat het voor iedere docent goed te volgen is. Wie deze basiskennis beheerst, kan bewust kiezen voor toepassing ervan in de lessen.”

Een aantal scholen heeft inmiddels al besloten aan te haken bij het ECDL, om de docenten het begeerde papiertje te laten behalen. Er schijnt echter enige beweging te komen in de impasse die het beleid tot op heden heeft gekenmerkt. Een bezoekje aan de website van het ministerie maakt duidelijk dat een certificatietraject in ontwikkeling is. Er wordt zelfs gezinspeeld op de mogelijkheid om online examen af te leggen. Dat zou een kleine voorsprong op het ECDL betekenen.

De echte voorsprong moet helaas nog komen. Het wordt echter ook steeds duidelijker dat het initiatief daarbij vanuit de scholen zelf moet komen, gestimuleerd vanuit hun afnemer: de maatschappij. In ieder geval biedt het digitaal rijbewijs voor het onderwijs het docententeam een concreet nascholingstraject. In tegenstelling tot het ECDL, zal het hun marktwaarde buiten het onderwijs niet verhogen. Evenmin kunnen er rechtspositionele consequenties aan worden verbonden.

Typevaardigheid
Naast tekstverwerking, databasebeheer en netwerktoepassingen, schittert de module typevaardigheid door afwezigheid. Ook wie volgens het tweevingersysteem typt, kan glansrijk slagen. Het computerrijbewijs biedt dan ook geen enkele garantie voor de snelheid waarmee een sollicitant zijn werkzaamheden zal kunnen verrichten. Om in de sfeer van de verkeersdeelname te blijven: met 20 kilometer per uur op de snelweg.

Dit is niet de enige kanttekening. Nergens gaan de ontwikkelingen zo snel als juist op ICT-gebied. ”Updating” is al bijna een Nederlands woord. Het ene softwarepakket tuimelt over het andere. Office 2000 verschijnt overmorgen op de markt. En als je dan examen hebt gedaan in Office 97? De vraag naar de 'houdbaarheidstermijn' van het digitale rijbewijs is nog niet beantwoord. De praktijk zal echter zeker corrigerend gaan werken. Met andere woorden: wie zich niet tijdig laat bijscholen, bezit straks een waardeloos document. Een type-diploma is zo gek nog niet.