De sterrenhemel in januari

Het nieuwe sterrenkundige jaar begon op oudejaarsdag om 19 uur 59 minuten en 6 seconden en duurt –zoals alle jaren– precies 365 dagen 5 uur 48 minuten en 45,55 seconden. Zoveel tijd heeft de zon er precies voor nodig om één keer rond de zon te draaien. Om de kleine 6 uur 'overschot' weg te werken, is eens in de 4 jaar een schrikkeljaar nodig. De klok loopt dan weer in pas met de aarde.

In haar wenteling om de zon stond de aarde 3 januari het dichtst bij de zon. De afstand tussen de middelpunten van de aarde en 'onze' ster was toen 147.097.000 kilometer. Op het moment dat de aarde het dichtst bij de zon komt, is ook de snelheid van onze planeet het hoogst. Dat komt doordat de zon dan de grootste aantrekkingskracht op de aarde heeft. De aarde heeft dan een snelheid van 30,3 kilometer per seconde, ruim 108.000 kilometer per uur, tegen 29,3 kilometer per seconde begin juli, wanneer de afstand tot de zon het grootst is.

Venus helderder
Vier van de acht zusterplaneten van de aarde zijn deze maand aan de nachtelijke hemel te vinden. Venus wordt steeds helderder, dat komt doordat vanaf de aarde gezien de planeet steeds verder van de zon komt te staan. De planeet, die bekendstaat als de morgen- en avondster, staat 's avonds in het zuidwesten boven de horizon; elke avond iets hoger.

Venus is helderder dan Jupiter en staat rechts onder zijn grote broer. Jupiter heeft een volume dat meer dan 1000 maal groter is dan dat van Venus. Jupiter staat deze maand bij de grens van de sterrenbeelden Waterman en Vissen en wordt steeds kleiner.

Dat in tegenstelling tot Mars. Deze zogenaamde rode planeet komt steeds dichter bij de aarde en is te vinden in Leeuw. Begin januari staat hij op 223 miljoen kilometer van ons, aan het einde van de maand is dat 176 miljoen kilometer.

De op één na grootste planeet, Saturnus, is nog steeds hoog aan de zuidelijke hemel in Vissen te zien en gaat drie uur na Jupiter onder. De planeet Mercurius en de buitenste drieling Uranus, Neptunus en Pluto zijn zeer moeilijk waar te nemen. Met het blote oog zijn deze lichtpuntjes niet te vinden.

Samenstanden
Deze maand is weer een aantal mooie samenstanden of conjuncties te zien. Op 8 januari staat Mars om 23 uur vlak boven de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw, Spica. Een dag later staat de maan om 8 uur 's avonds bijna op die plek. Een uur later staat de maan boven Mars. Op 18 januari komt de maan vlak bij Venus. Met een verrekijker moet de planeet ook overdag onder de maan te vinden zijn. In de avond van de 21e gaat de maan onder de planeet Jupiter door. Ten slotte passeert de maan in de ochtend van 24 januari om 7 uur Saturnus.

Schaduw aarde
Januari is een geschikte maand om eens op onze eigen begeleider, de maan, te letten, want zij toont zich tweemaal in volle glorie: op 2 januari en op de 31e. Op zichzelf is deze 'dubbele' verschijning niet bijzonder, want de maan heeft er gemiddeld 29 dagen voor nodig om één keer rond de aarde te draaien.

De donkere vlekken op de maan zijn enorme vlaktes, van versteend lava. De rest van de maan, zo'n 85 procent, is bedekt met veel lichter gekleurde bergen, waarvan sommige hoger dan de Alpen, en talloze kraters. Die laatste zijn ontstaan door de voortdurende inslag van stofdeeltjes uit de ruimte. De maan heeft in tegenstelling tot de aarde geen beschermde dampkring waarin dat ruimtepuin kan verbranden.

Op de laatste dag van de maand vindt een een totale verduistering van de maan in de bijschaduw plaats. Bij een maansverduistering draait de aarde precies tussen de zon en de maan door. Er valt dan geen zonlicht op de maan. Dit keer gaat de maan niet door de kern van de schaduw heen, maar ze blijft in de 'schemerzone', die zich rond de echte schaduw bevindt. Vanaf de maan gezien vindt er geen totale maar een gedeeltelijke zonsverduistering plaats. Gevolg is dat de maan alleen wat verbleekt. Omdat dit plaatsvindt om 17.18 uur en de maan pas enkele minuten daarna opkomt, is het nog de vraag of in Nederland iets te zien zal zijn van de gebeurtenis.