Wetenschap

Sterrenkijken ondanks wolkendek

W. G. Hulsman
„Die daar, en dan een lijn naar rechts naar die heldere ster daar.” „Welke? Die ?” Een sterrenbeeld aanwijzen aan de hemel is meestal niet eenvoudig. Een goede, handzame gids is dan eigenlijk onmisbaar. Met moderne multimedia heeft de beginnende sterrenkijker nog veel meer mogelijkheden, tot en met een kijkje naar de hemel boven Jeruzalem in het jaar 1.

Wijzen naar de sterrenhemel is een stuk eenvoudiger op een computerscherm: met het pijltje van de muis kun je elke ster 'aanraken' en het wolkendek vormt geen hindernis. Jammergenoeg zijn er vrijwel geen Nederlandstalige 'astro'-cd's op de markt. Twee Engelstalige cd-roms over sterrenkunde die in veel Nederlandse winkels liggen, heten: ”Skywatching” en ”Redshift 3, Explore the Univers”.

De eerste cd-rom is een aanrader voor de startende sterrenkijker. Een redelijke kennis van het (Amerikaans) Engels is een must. Wel is een Nederlandstalige handleiding bijgesloten. Wie nog weinig van het heelal afweet, wordt door de 'amateur'-sterrenkundige David Levy stap voor stap meegenomen van onze aarde, naar de planeten, de zon, ons melkwegstelsel, andere sterrenstelsels en nog verder weg. De bekende sterrenbeelden krijgen een aparte toelichting. Levy kleurt de 'ruimtereis' in met schitterende foto's, simulaties en kernachtige toelichtingen. Evolutietheorie en oerknal zijn voor de auteur wel een vaststaand gegeven.

De Amerikaanse samensteller geeft ook praktische tips over het sterrenkijken, het gebruik van verrekijkers en telescopen en de verdere waarnemingsuitrusting. Wie nog meer wil weten over het universum, kan in een korte, kernachtige woordenlijst terecht.

Mooiste onderdeel van de cd-rom is het Skyviewing-programma. Met het invoeren van een aantal gegevens verschijnt de sterrenhemel van de gewenste plaats en tijd op het scherm. De gebruiker kan de sterrenkaart zelf samenstellen: met of zonder planeten, maan, sterrenbeelden, objecten verweg in het heelal, meer of minder helderheid, ingezoomd of niet. Zelfs de sterrenhemel zoals die alleen vanaf het zuidelijk halfrond van de aarde te zien is, kan met een paar klikken geprint worden. Jammer dat de namen van de sterren soms niet leesbaar zijn. Skywatching biedt genoeg variatie en mogelijkheden voor een geïnteresseerde starter.

Stap verder
Wie met het observeren van sterren een stap verder is of wil, kan beter voor 20 gulden extra de tweede cd-rom aanschaffen: ”Redshift 3, Explore the Universe”, van de bekende educatieve uitgeverij Dorling Kindersley. Dat –eveneens Engelstalige– programma biedt veel meer mogelijkheden en gegevens. Alleen qua bedieningsgemak scoort de voorgaande cd-rom hoger.

Redshift heeft een schijnbaar onuitputtelijke encyclopedie met tal van dwarsverbindingen, een enorme fotocollectie van hemellichamen en hoogtepunten uit de ruimtevaart en een grote hoeveelheid simulaties van bewegingen van hemellichamen. Aardig is de rubriek met uitersten in het heelal: de grootste planeet, het dichtstbijzijnde sterrenstelsel, de kleinste maan. Redshift 3 biedt ook een groot aantal leerzame 'trips' door het heelal.

Vooral het onderdeel waarmee de sterrenhemel bekeken kan worden –volgens de auteurs het krachtigste planetarium voor de pc dat bestaat– biedt veel extra's ten opzichte van dat op de eerste cd-rom. Redshift kan veel meer: verder inzoomen, elke ster kan worden aangeklikt, waarna de naam en tal van gedetailleerde gegevens verschijnen. Binnen een enkele seconde kan elke sterrenhemel tussen 5000 voor en 9999 na Christus worden opgeroepen. Zo staat met een paar handelingen de sterrenhemel in het jaar 1 boven Jeruzalem op het scherm. Redshift is in alles gedetailleerder en levert klasse.

Hoogmoed
De derde, recent verschenen cd-rom wekt in eerste instantie hoge verwachtingen. ”Het Heelal”, naar het gelijknamige boek van de beroemde Britse natuurkundige Stepen Hawking, belooft op het eerste gezicht alle vragen over het heelal op te helderen. Inderdaad geeft deze Nederlandstalige uitgave veel informatie over het universum, maar de meeste aandacht gaat daarbij uit naar het ontstaan en de ontwikkeling van het heelal. Wie denkt een soort encyclopedie over het heelal, met gedetailleerde informatie over de planeten, kometen, sterren en nevels te kopen, komt bedrogen uit. De cd-rom is vooral een –zeer leerzame– digitale verwerking van het klassieke boek.

Onbegrijpelijk is dat een groot deel van de schijf is gevuld met kinderachtige tekeningen, inclusief godslasterlijke afbeeldingen van God. Voor dit onderwerp en voor dit bedrag mag een serieuzere aanpak verwacht worden.

Het boek, waarvan miljoenen exemplaren over de toonbank gingen, staat ook in zijn geheel op de schijf. De inhoud ervan kan niet kritiekloos gebruikt worden. Oerknal en evolutie zijn de basisuitgangspunten; reizen door de tijd kán, volgens Hawking. Aan het eind van het boek maakt het Britse genie –sommigen noemen hem de opvolger van Einstein– een stap die hem en de wetenschap op het toppunt van de hoogmoed brengt. Hawking beschrijft namelijk zijn verlangen om dé verklarende theorie over tijd en ruimte te vinden en zo het waarom van de mens en het heelal te kunnen begrijpen, „want dan kennen we de geest van God.”

N.a.v. ”Skywatching. Een praktische gids voor de amateur-sterrenkijker”; uitg. Valkieser, Hilversum. Systeemeisen: Windows 3.1 of hoger en Pentium-processor of MacOS 7.1 en Macintosh, 8 Mb RAM; ƒ 79,95.

”Redshift 3, Explore the Universe”; uitg. DK Multimedia, Londen. Systeemeisen: Windows 95, Pentium 100 MHz, 16 Mb RAM; ƒ 99,00.Beide in Nederland verkrijgbaar via de boekhandel; Redshift 3 vooral in de betere zaken.

”Het Heelal”, door Stephen Hawking; uitg. Het Spectrum Electronic Publishing, Utrecht. Systeemeisen: Windows 3.1 of hoger, 8 Mb RAM; ƒ 89,90.