„Liften vallen niet naar beneden”

In gebouwen, kantoren, huishoudens, fabrieken, ziekenhuizen en zelfs auto's, ze zijn overal. Hun aantal is groot. En ze zijn meestal onzichtbaar. 'Ze', dat zijn “embedded” systemen, chips met een stukje door de gebruiker onveranderbare software die zijn ingebouwd in een apparaat. Ze doen hetzelfde als de besturingssoftware in computers: ervoor zorgen dat het apparaat z'n werk doet. Zodat de cv-ketel afslaat als het in de huiskamer 20 graden is, de wasmachine verschillende programma's kan draaien en de cilinders in een automotor precies de juiste verhouding lucht en brandstof krijgen. Maar een embedded systeem zorgt ook voor (brand)beveiliging. Een extreem voorbeeld van een ingebouwd systeem is de pacemaker, letterlijk in het lichaam van een patiënt ingebouwd om diens hartslag te controleren en regelen.

Hebben alle embedded systemen een millenniumprobleem? „Dat hoeft niet”, zegt drs. J. C. Groeneveld. Hij is adjunct-directeur van FHI Het Instrument, een overkoepelend orgaan van technologiebedrijven, en zit in de werkgroep Embedded Systemen van het Millennium Platform. Veel embedded software heeft geen datumfunctie, zodat er niets aan de hand is bij de overgang naar 2000. Bij apparatuur met een datumgevoelige chip speelt de leeftijd mee. Volgens Groeneveld is veel jonge apparatuur wel in orde. „Met tien tot twintig jaar oude systemen kan dat anders liggen. Destijds dacht men dat de systemen maar een paar jaar mee zouden gaan, en ruim voor de eeuwwisseling wel vervangen zouden worden. Vaak wordt een apparaat echter niet vervangen, maar uitgebreid door er andere, nieuwe toestellen aan vast te knopen. De fout zit 'm dan in de basis”.

Omvangrijk
Embedded systemen worden breed toegepast. Om een indruk te geven: per jaar worden wereldwijd 4 miljard chips geproduceerd. Daarvan gaat slechts 10 procent in computers, de resterende ruim 3,5 miljard gaat in apparaten. Het probleem is dan ook „heel omvangrijk”, stelt Groeneveld vast. Het is zoeken naar de bekende speld in de hooiberg. „Alle systemen controleren op millenniumbestendigheid is een onuitvoerbaar plan. Daar kwam de KLM ook achter toen het bedrijf opdracht gaf alle apparatuur te checken. Nu bekijken ze welke apparaten het meest gevaar kunnen opleveren voor mensenlevens of kapitaal. Daarmee maak je het risico zo klein mogelijk. Want het wordt nooit nul”.

Hoeveel ingebouwde chips problemen zullen geven, kan niemand precies zeggen. FHI schat dat zo'n 20 procent van alle apparaten met embedded systemen een millenniumprobleem heeft. „Een grove schatting”, zegt Groeneveld, „waarvoor we de lijst met producten van bij ons aangesloten bedrijven hebben doorgenomen. Het is de vraag of dat een betrouwbare steekproef is”. Anderen vergelijken de foutkans in embedded systemen met het percentage softwareregels dat een datumfout bevat, ergens tussen de 1 en 5 procent. Die schatting komt in de buurt van de verwachting van embedded chip-specialist David Hall, die de faalkans op 1 tot 4 procent houdt.

De kans op datumproblemen blijkt ook samen te hangen met de complexiteit van de chip. Heel eenvoudige versies, die bijvoorbeeld in huishoud- en consumentenproducten zitten, zullen de overgang naar 2000 probleemloos doorstaan. Goed nieuws wellicht voor de mensen die zich hebben laten meenemen door alle doemscenario's. Zij zouden ook eens op de Internet-site van de Engelse 'broer' van het millenniumplatform moeten kijken (http://www.bug2000.co.uk). De lijst met huishoudelijke apparatuur die de millenniumovergang doorstaat, is heel wat langer dan de opsomming van producten „die problemen zouden kunnen geven”.

Riskant
Al durven sommigen de kans op een millenniumprobleem in embedded systemen te vergelijken met het percentage 'datumfoute' regels in een computerprogramma, het opsporen ervan is even iets anders. In het geval van een computerprogramma maakt een programmeur een kopie ervan en gaat daar regel voor regel doorheen. Behoorlijk tijdrovend, maar er hoeven geen processen voor stopgezet te worden. 'Even' een productielijn stilleggen om 2000-problemen in embedded software op te sporen, is er echter niet bij. Het proces van stopzetten, testen en herstarten kan zelfs riskant zijn, waarschuwt het Engelse millenniumplatform op zijn site. Is er eenmaal een probleem geconstateerd, dan moet vaak de hele chip vervangen worden. Want embedded betekent letterlijk verankerd, de software zit vastgebakken op de chip.

Dat een embedded systeem wat weggestopt zit, is er misschien de oorzaak van dat het probleem lange tijd werd onderkend. Zelfs door het Millennium Platform. Toen dat vorig jaar werd opgericht, was FHI al bezig met de materie. Desondanks heeft de federatie „flink moeten praten om mee te mogen doen”. Inmiddels is de houding van het Millennium Platform behoorlijk veranderd, constateert Groeneveld. „Het Platform heeft erkend dat FHI een voortrekkersrol speelde”.

Bij FHI zijn ongeveer 800 bedrijven aangesloten. Hun namen staan op de Internet-site van de federatie, evenals eventuele millenniuminformatie van hun producten. Wie die lijst doorstruint, komt erachter dat de meeste bedrijven al een aardig eind op weg zijn in de aanpak van het millenniumprobleem in embedded software. Honeywell, leverancier van onder meer thermostaten: „Alle Honeywell-producten zijn millenniumbestendig”. Liftenfabrikant Otis: „Door Otis gefabriceerde en onderhouden liften en roltrappen hebben geen problemen na 31 december 1999. Otis' onderhoudssysteem wordt door het gebruik bepaald, en is niet datum-afhankelijk”. Een producent van onder meer printers, kopieerapparaten en faxen: „HP voert het Millenniumlabel zoals gedefinieerd door het MPN”. Wat overigens niet betekent dat de HP-producten ook allemaal millenniumproof zijn.

Koelcel
De meeste leveranciers schrijven momenteel hun klanten aan over de millenniumbestendigheid van hun producten, zegt Groeneveld. Dat houdt echter niet in dat een leverancier ook verantwoordelijk is voor eenmaal geleverde apparatuur. „De slager is verantwoordelijk voor zijn eigen koelcel. Wil hij weten of die probleemloos de overgang naar 2000 doorstaat, dan moet hij z'n installateur bellen”.

Grote bedrijven zijn al wat verder in de standaardmillenniumaanpak. Zij zijn hun systemen al aan het aanpassen of, een stapje verder, testen. „Of ik daar voorbeelden van heb? Nee, die krijg ik niet van bedrijven. Voorvallen gaan dan een eigen leven leiden, en besmetten de naam van een leverancier. Zoals in het geval van Texaco. Deze benzinepompen weigerden betaalpasjes met een verloopdatum van 2000 of later. Het gevolg was dat veel mensen Texaco gingen mijden”.

Wat er precies gaat gebeuren op 1 januari 2000? „We zullen zien wat we bij de controles gemist hebben”, sluit Groeneveld zich aan bij Shell, koploper wat betreft de millenniumaanpak. „In de meeste gevallen zal de conclusie van het embedded systeem zijn: er is iets niet goed, waarna een beveiliging in werking treedt en het apparaat uitvalt. Liften zullen echt niet naar beneden vallen maar hooguit blijven steken. Eerst maar eens 1 januari 1999 afwachten. Want ook dat is een spannende datum”.