De sterrenhemel in november
W. G. Hulsman
Het gaat sterren 'regenen'. In de nacht van 17 op 18 november zullen naar verwachting honderden 'vallende sterren' of meteoren te zien zijn: heldere lichtflitsen van stukjes ruimtepuin die bij het binnendringen van de atmosfeer verbranden. Slechts eens in de 33 jaar komt een 'bui' van deze omvang voor. Reden genoeg voor één of twee abb'tjes: avondjes buiten bivakkeren.
De Leoniden-meteorenzwerm zal naar verwachting op 17 november rond negen uur 's avonds zijn zogenaamde supermaximum bereiken. Dan zijn per uur duizenden 'vallende sterren' te zien. Helaas staat op dat tijdstip het punt waaruit de meteoren lijken te vallen –de kop van het sterrenbeeld Leeuw (Leo)– nog achter de horizon.
Vanaf ongeveer 23.30 uur wordt Leeuw aan de noordoostelijke horizon zichtbaar en kan alsnog genoten worden van een zeldzame gebeurtenis. Sterrenkundigen verwachten dat er zeker nog 300 tot 500 meteoren per uur zullen 'vallen'. Het blijft echter spannend tot de 17e, want meteorenzwermen zijn grillig en het zou niet de eerste keer zijn dat de voorspellingen niet uitkomen. Omdat het op 19 november nieuwe maan is, zijn de waarnemingsomstandigheden wat het storingslicht betreft in ieder geval positief.
Ook op 5 november zijn er 'vallende sterren'. Maar deze Tauriden –uit de richting van Stier (Taurus)– laten zich niet vaker dan enkele keren per uur zien. Toch zijn ze de moeite waard, want ze staan bekend om hun mooie oranje en gele kleuren.
Aldebran
In hun loop langs de hemel kunnen de maan en planeten het zicht op de veel verderweg gelegen sterren wegnemen. Bedekking heet dat. Door zijn grote diameter komt dat het vaakst bij de maan voor. Zeldzaam zijn de bedekkingen van de helderste sterren door de maan. Er zijn slechts vier sterren van de eerste grootte die achter de maan kunnen verdwijnen: Aldebran in Stier, Regulus in Leeuw, Spica in Maagd en Antares in Schorpioen.
In de ochtend van 6 november verdwijnt Aldebran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier, om 2.26 uur (Utrecht) achter de verlichte zijde van de maan. Om dat te kunnen zien is een kleine telescoop nodig. De uittreding vanachter de donkere maanrand om 3.38 uur is al met een verrekijker te zien.
Deze maand is er ook weer een aantal mooie conjuncties –samenstanden– van de maan: 11 november om 23 uur met de ster Regulus in Leeuw, op 13 november om 19 uur met de planeet Mars en de 28e om 2 uur met de planeet Jupiter.
Planeten
Wat de stand van de planeten betreft is er niet zo veel veranderd ten opzichte van oktober. Jupiter blijft hoog aan de zuidelijke hemel stralen als de helderste 'ster'. Saturnus staat 's avonds in Vissen, zo'n 40 graden ten oosten (links) van Jupiter.
Mars is de eerste helft van de maand te zien in het sterrenbeeld Leeuw en komt later in Maagd. De grote broers Uranus en Neptunus zijn als kleine sterretjes te vinden in Steenbok en Schutter en vanaf halverwege november samen in Steenbok.
De twee binnenplaneten –zo genoemd omdat ze hun baan tussen de aarde en de zon hebben– Mercurius en Venus die kort na de zon ondergaat, zijn zeer moeilijk waar te nemen.
