Kuipers in opleiding
voor hoogste Hollander

Het is geen gewoonte van de Europese ruimtevaartorganisatie (ESA) om in een jaar of acht een sollicitatieprocedure af te ronden, maar André Kuipers moest wel zo lang geduld hebben.

Aan het eind van de jaren tachtig scheen de bloeitijd voor de Europese ruimtevaart in zicht en de ESA dacht toen nog een eigen ruimtestation in een baan om de aarde te brengen. Net als Amerika zou ook Europa eens met een ruimteveer naar die buitenpost vliegen om daar een verse bemanning te brengen. Hermes heette de Europese spaceshuttle. Hij bestond niet alleen op de tekentafel, in Duitse fabrieken lagen de eerste onderdelen al klaar.

In die tijd startte de wervingscampagne voor een nieuwe lichting Europese astronauten. „We zoeken de beste testvlieger, de beste biochemicus, de beste natuurkundige, de beste arts en de beste vrouw”, zei ir. R. van Konijnenburg van de TU Delft, de voorzitter van de selectiecommissie, voorjaar 1991. Half april presenteerde Van Konijnenburg toen ook zo'n ploeg van beste mensen, maar door drastische bezuinigingen had de ESA slechts twee nieuwe astronauten nodig en daarbij vielen de Nederlanders buiten de boot.

Een eigen ruimteveer vond Europa bij nader inzien te duur, en het is ook zeker dat er de eerste tientallen jaren niet zo'n toestel komt. Nederlandse testvliegers hoeven er dus niet op te rekenen dat ze ooit in een Europese shuttle aan de knuppel zullen zitten. De tijd waarin Europa, Rusland en Japan ieder aan een eigen ruimtestation dachten, is zelfs definitief voorbij. Er komt één internationaal ruimtestation en daarin zullen die partijen samenwerken.

Selectieronde
Nu de bouw van dat station van start gaat –nog dit jaar moet de eerste module de aarde verlaten– zoekt de ESA naar personeel voor het Europese ruimtelaboratorium. Een van de mannen die daar onderzoek gaat doen, is André Kuipers. Hij zat nog bij de ESA in het bestand en de organisatie voelde niets voor een nieuwe selectieronde. Bovendien wisten de kandidaten die destijds tot de laatste tien behoorden –Kuipers was zich daar ook van bewust– dat de ESA bij hen zou aankloppen in het geval van nieuwe vacatures.

Kuipers, inwoner van Ouderkerk aan de Amstel, had in 1990 goede papieren en scoort nu nog beter. Tijdens zijn wachtjaren werkte hij als medicus bij Estec, het technisch centrum van de ESA in Noordwijk. Een belangrijk onderdeel van zijn werk is het onderzoek naar het effect van gewichtloosheid op het menselijk lichaam. Dat type werk moet hij in het Europese ruimtelab, een van de kamers van het International Space Station (ISS), voortzetten. Eenmaal in de ruimte kan hij zichzelf als proefkonijn gebruiken.

André Kuipers is de derde Nederlander die de opleiding tot hoogste Hollander mag volgen. Wubbo Ockels ging hem voor in 1985. Minder bekend is de in Sluiskil geboren Lodewijk van den Berg die naar de Verenigde Staten emigreerde en eveneens in 1985 een ruimtereis maakte. Ockels en Van den Berg maakten beiden een vlucht met de Challenger. Ockels vloog in oktober 1985. Op de volgende reis, in januari '86, explodeerde de Challenger 72 seconden na de start. Zeven astronauten verloren daarbij het leven.

Evenwichtsorganen
Start en finish van Kuipers' eerste ruimtevlucht zijn nog onzeker. Doorgaans krijgt elke nieuwe astronaut –ongeacht of hij testvlieger of arts is– een zware training van ten minste een jaar aan verschillende Europese en Amerikaanse instituten.

Zo gaat elke ESA-ruimtevaarder langs bij TNO Technische Menskunde in Soesterberg. Daar staan beruchte draaistoelen en centrifuges waarin onder meer de evenwichtsorganen van toekomstige astronauten tot de uiterste grenzen getest worden. Ruimteziekte –te vergelijken met wagen-, zee- en luchtziekte– is een bekend fenomeen bij astronauten en medici weten ook wel iets van de oorzaak, maar het is nog volstrekt onduidelijk waarom de een er wel last van heeft en de ander totaal niet. Daarom beproeft TNO in minder plezierige tests de evenwichtsorganen van elke toekomstige astronaut.

Kuipers kijkt liever een stap verder en hoger. „Ik verheug me nu al op echte gewichtloosheid. Heerlijk zweven, dat is toch het mooiste wat er is. Dat ruimtestation is zo groot als een voetbalveld. Je hebt er een prachtig uitzicht, het enige bezwaar is eigenlijk dat je er niet uit kunt om een rondje te gaan joggen”.