Wakker liggen van
onmogelijke puzzels

”Ontdek de kunst van het oneindige”, kreeg de cd-rom als ondertitel mee. Het schijfje is inderdaad een ontdekkingsreis door de kunst van Escher, want de inhoud blijft niet beperkt tot een passieve blik op zijn werk. Een aantal onderdelen biedt de mogelijkheid om met puzzels en ontwerpprogramma's ook actief bezig te zijn. Uitgeverij A. W. Bruna MultiMedia bracht in Eschers jubileumjaar –hij werd honderd jaar geleden geboren– de cd-rom opnieuw uit.

De eerste module van de cd brengt „het levensverhaal van M. C. Escher in woord en beeld”. In twee video's zien we de kunstenaar aan het werk. De leuke opnames verschijnen helaas een beetje klein op het scherm. Duidelijk komt Eschers perfectionisme tot uitdrukking als hij zegt: „Ik kan wel zeggen dat geen enkele prent ooit lukt. Ze mislukken allemaal, eenvoudig omdat ik altijd een droombeeld nastreef dat niet te verwezenlijken is”. Verder is er een fotoalbum met gesproken informatie, niet erg interactief, maar wel nuttig.

„Al zijn grafieken en tekeningen” zijn opgenomen in de Galerie. Volgens het booklet zijn het er meer dan 600. We hebben het niet nageteld, maar het is zonder meer een enorme collectie. Veel afbeeldingen zijn voorzien van gesproken commentaar. Bij een paar werken levert Escher zelf de toelichting. Het interactieve van de cd-rom komt in dit onderdeel wat meer tot zijn recht: bij een aantal kunstwerken is het mogelijk door te klikken naar gerelateerde werken of naar een andere module. Een daarvan is “Escher-animaties”, waarin zes grafieken in beweging worden gezet. Niet zo indrukwekkend. Ook “Bolspiegels”, waarin tien grafieken door een bolspiegel zijn te zien, is minder geslaagd. Het „verrassende effect” is een grof, hokkerig beeld.

Ontwikkeling
Een tijdbalkje maakt het in de Galerie mogelijk om op chronologische volgorde door het oeuvre van de graficus te bladeren. Heel goed komt zo de ontwikkeling in zijn werk naar voren. Handig is de zoekfunctie, waarmee na het intikken van een trefwoord snel de bijbehorende kunstwerken te vinden zijn.

In de module Vlakverdelingen kan de computeraar zelf aan de slag. Een tekenprogramma stelt hem in staat zelf Escher-achtige patronen te ontwerpen op basis van door de kunstenaar ontwikkelde formules. De helpfunctie met gesproken informatie is hierbij beslist onmisbaar. Duidelijk worden de verschillende systemen die Escher voor zijn vlakverdelingen gebruikte, uiteengezet.

Als je met dit tekenprogramma aan het spelen bent, stijgt je bewondering voor Escher. Wat hij met slechts pen en papier voor elkaar kreeg, is met de computer bij lange na niet te evenaren. Zijn regelmatige vlakverdelingen trokken dan ook de belangstelling van wetenschappers, met wie de kunstenaar zich nauw verwant voelde. Wiskundigen brachten hem soms op ideeën, wat onder meer leidde tot de litho “Hol en bol”.Net als deze afbeelding stelt het gelijknamige spel op de cd-rom het ruimtelijk inzicht op de proef. Even lastig, maar na een paar keer niet zo leuk meer. Uitdagend zijn de Magische Beelden. Schele ogen en hoofdpijn zijn het resultaat van minutenlang staren naar het scherm terwijl de verborgen beelden maar niet op het netvlies verschijnen. En dat terwijl het voorbeeld op het scherm staat.

Morphing
De geleidelijke overgang van de ene figuur in de andere was een van Eschers favoriete bezigheden. Voorbeelden zijn de werken “Dag en nacht” en “Metamorphose”. De techniek staat bekend als morphing. Het gelijknamige onderdeel van de cd-rom laat zien hoe diergrafieken overvloeien van de ene in de andere. Het 'echte' werk van Escher is echter heel wat boeiender dan de wat flauwe veranderende dieren op het scherm.

De Onmogelijke Puzzels zijn echte hersenkrakers. De graficus was zelf bijzonder geboeid door de zogenaamde onmogelijke objecten en gebruikte ze in een groot aantal werken. De cd-rom biedt zestien van deze ruimtelijke puzzels. Allen zijn ze oplosbaar, zegt het boekje. Dat is dan wel na uren puzzelen waarschijnlijk, want het zijn echt 'onmogelijke' dingen. Goed voor uren puzzelplezier. Of voor slapeloze nachten.