Zilveren Zandloper

Ringen van suikermoleculen, zogenaamde cyclodextrines, zijn prima in staat geurstoffen uit knoflook te binden, cafeïne uit koffiebonen te extraheren, cholesterol uit eieren te verwijderen of de bittere smaak in grapefruitsap tegen te gaan. Die cyclodextrines worden gemaakt uit zetmeel, maar daarvoor zijn speciale eiwitten, enzymen nodig.

De Wageningse onderzoekster dr. Richèle Wind van het ATO-DLO heeft zo'n eiwit 'aangepast' waardoor de opbrengst van cyclodextrines aanzienlijk verbetert. Afgelopen donderdag ontving ze daarvoor de Zilveren Zandloper, tijdens het congres dat de Nederlandse Biotechnologische Vereniging (NBV) organiseerde.

Cyclodextrines zijn ringvormige moleculen opgebouwd uit zes tot acht glucose-eenheden. De buitenkant van de ring is hydrofiel, waterminnend, terwijl de binnenkant lipofiel, vetminnend is. Daardoor worden vetachtige stoffen in een waterige omgeving gemakkelijk in de ring ingesloten. Het is dan eenvoudig om ongewenste vetachtige stoffen met behulp van cyclodextrines uit bijvoorbeeld voedingsmiddelen te verwijderen.

De eiwitten die nodig zijn om zetmeel af te breken tot cyclodextrines maken altijd een mengsel van zes-, zeven-, of achtringen, samen met langgerekte glucoseketens. Via een minimale wijziging aan de genen van een bacterie die zo'n enzym maakt, slaagde de onderzoekster erin de productie van cyclodextrines beter te sturen. Op de vinding is inmiddels octrooi aangevraagd.

Groene kliko

Het congres van de NBV bood een doorsnee van wat er in Nederland op biotechnologisch gebied gebeurt – althans voorzover de onderzoekers dat aan elkaar willen laten weten. Sommige onderzoeken zijn verrassend eenvoudig en dicht bij de praktijk: het gericht aanbrengen van ventilatiegaten in een groene kliko verhoogt de zuurstofconcentratie zodat zuurstofminnende bacteriën zich beter kunnen ontwikkelen. Dat bevordert de afbraak van het gft-afval. Mede door de verdamping van water betekent dat 20 tot 30 procent minder afval.

Andere onderzoekers bedachten ingenieuzer methoden om plantaardig afval te verwerken. Een Indiase onderzoeker, C. Krishna, werkte in Delft aan de productie van cellulase, het enzym dat cellulose kan afbreken tot glucose. Dat is commercieel interessant, want cellulose zit in celwanden van planten en is het meest voorkomende suikerpolymeer op aarde. De onderzoeker bedacht een efficiënte methode om cellulase te winnen uit een bacteriekweek. Om de bacteriën goedkoop te kweken gebruikte hij vruchtstelen van bananenbomen.

Iets dergelijks presenteerden medewerkers van het Wagenings instituut ATO-DLO, die op zoek gingen naar bacteriën die cellulose uit gft-afval gebruiken voor de productie van aceton, butanol en ethanol. Dat proces is niet nieuw, maar verloopt tot nu toe erg inefficiënt. Zij slaagden erin bacteriën te kweken op snoeiafval van de moerbeiboom, waarbij uit 1 kilo droog gft-afval 120 gram aceton, butanol en ethanol ontstond. Vanuit China, waar de moerbeiboom gekweekt wordt voor de teelt van de zijderups, is al belangstelling getoond voor het proces.

Internationaal ruimtestation

De start van de constructie van het internationale ruimtevaartstation ISS moet worden uitgesteld. Aanvankelijk was de lancering van de eerste, Russische, module gepland op 30 juni, maar dat wordt eind augustus.

De verschuiving heeft niets te maken met vertraging in de bouw van de module. Die module bevindt zich reeds op de lanceerbasis Bajkonoer in Kazachstan. Hij kan echter niet op tijd vertrekken omdat Moskou er niet in slaagt zijn tweede module, die als voorlopige woonruimte gaat dienen, klaar te krijgen voor de voorgenomen lancering ervan in december. Tussen de lancering van beide modules mag niet te veel tijd zitten.

Weken geleden had het Russische ruimtevaartbureau RKA al laten doorschemeren dat de lancering van de module vertraging zou kunnen oplopen. De kans op vertraging werd nog groter toen de NASA het lanceerprogramma voor zijn shuttles overhoop begon te gooien. In juli zou het ruimteveer Endeavour het eerste Amerikaanse element, een verbindingsstuk, moeten meenemen. Deze operatie moet nu ook worden uitgesteld.

Pathfinder

De Mars-sonde Pathfinder en het karretje Sojourner zijn vorige week verloren verklaard. Precies 250 dagen na de historische landing van de voertuigen op Mars hebben deskundigen van het Amerikaanse ruimtevaartbureau NASA hun pogingen om nog contact te maken met de sonde opgegeven.

Het team heeft dit officieel vastgesteld op dinsdag 10 maart 22.21 uur (Nederlandse tijd), aldus de directeur van de Pathfinder-missie. Het project was eigenlijk al op 27 september vorig jaar afgerond toen NASA het contact verloor met de sonde. Op dat moment ging de sonde al acht weken langer mee dan de geplande maand, en de robot Sojourner al elf weken langer dan de van tevoren gehoopte levensduur van een week.

Nu de Pathfinder is opgegeven, gaat het onderzoeksteam zich volledig richten op het verwerken van de 2,6 miljard bits informatie, de 16.000 beelden en vijftien uitgebreide chemische analyses van steen en bodem van de rode planeet.

Russische katalysator

Een Russische onderzoeksgroep heeft in samenwerking met Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) nieuwe katalysatoren ontwikkeld waarmee aardgas verwerkt kan worden tot synthesegas in kleine reactoren. Synthesegas, een mengsel van waterstof en koolmonoxide, is onder andere te verwerken tot methanol, waaruit polymeren en toevoegingen voor moderne brandstoffen worden gemaakt.

De Nederlandse organisatie voor wetenschappelijk onderzoek, NWO, subsidieerde het project. De economische crisis in Rusland bedreigt het voortbestaan van hoogstaand wetenschappelijk onderzoek.

De Russische groep heeft veel kennis op het gebied van katalytische verbranding. Met een katalysator verloopt een proces veel makkelijker dan zonder toevoeging van zo'n stof. De nieuwe Russische katalysatoren kunnen gebruikt worden in een reactor, die in twee gedeeltes is opgesplitst.

De compartimenten zijn gescheiden door een geribbelde metalen wand. Aan de ene kant van de wand zit een katalysator die aardgas verbrandt. De warmte die daarbij vrijkomt verhit het gas aan de andere kant van de scheidingswand. Daar zit de katalysator die zorgt voor de omzetting van aardgas in synthesegas.

Door deze werkwijze kan synthesegas in kleine reactoren worden gemaakt zonder dat veel energie verloren gaat. Tot nu toe wordt synthesegas in Nederland in grote reactoren gemaakt. De behoefte aan kleine reactoren is groot in Nederland, omdat het transport van gas relatief duur is.

Golfslaggenerator

Premier Kok reikte eergisteren in newMetropolis in Amsterdam de prijzen uit voor de Nationale Wedstrijd voor Jonge Onderzoekers 1998. In de categorie Project, de hoogste klassen van het voortgezet onderwijs, kende de jury twee eerste prijzen toe.

Een van de prijzen was voor Chris Weel (16), Arthur Baas (15) en Adrian de Groot (15) uit Maarssen voor hun ”E = MSea2”, een drijvende golfslaggenerator waarmee zeer milieuvriendelijk stroom kan worden opgewekt. Zij zullen Nederland met hun uitvinding vertegenwoordigen tijdens de Europese Wedstrijd voor Jonge Onderzoekers in september in Portugal en op de Europese milieuwedstrijd in november in Berlijn.

De 17-jarige Erik Couzijn uit Heiloo behaalde de andere eerste prijs met zijn versnellingsbak voor auto's die traploos kan schakelen met behoud van een heel hoog rendement. Ook hij mag naar Portugal.

Twee eveneens 17-jarige meisjes kregen in deze categorie de tweede prijs voor “Ik ben slank, want ik dieet”, een onderzoek naar de werkzaamheid van het Montignac-dieet. Zij mogen in Stockholm de uitreiking van de Nobel-prijzen en het bijbehorende symposium bijwonen.

In de categorie voor de hoogste groepen van de basisschool en de eerste drie klassen van het middelbaar onderwijs ging de eerste (geld)prijs naar Wim Coolen (13) uit Eindhoven. Hij steekt met zijn gebruikersvriendelijke besturingssysteem het populaire Windows 95 naar de kroon.

Stefanie van der Kleut, Kirsten Kremer, Willemijn Ooteman en Marlous Ploumen, in de leeftijd van 12 en 13 jaar, onderzochten hoe tuinkers groeit op verschillende vloeistoffen, om te kijken of bepaalde stoffen schadelijk zijn voor het milieu. Ze wonnen de tweede prijs. Brugklasser Louk Rademaker uit Leiden werd beloond met de derde prijs. Hij vroeg zich af of het mogelijk is om energie uit antimaterie op te wekken, een principe dat bekend is uit sciencefictionfilms.