Water splitsen

Het gebruik van waterstofgas als brandstof is een stapje dichterbij gekomen. Wetenschappers in Spanje en Japan hebben een methode ontwikkeld om water te splitsen in waterstof en zuurstof. Dat was al veel langer mogelijk met behulp van elektrische stroom, de zogenaamde elektrolyse, maar met de nieuwe techniek ontstaat waterstof vrijwel zonder dat het energie kost en bij kamertemperatuur. Dat berichtte het tijdschrift New Scientist afgelopen zaterdag.

De truc voor de watersplitsing is het gebruik van een katalysator, een stof waardoor een chemische reactie verloopt met veel minder energie dan gebruikelijk. De onderzoekers van het Tokyo Institute of Technology gebruikten een koperoxide, de Spaanse onderzoekers van de universiteit van Valencia maakten gebruik van een molybdeenverbinding.

Waterstofgas is uitstekend geschikt als brandstof voor auto's. Het belast het milieu niet, is geen fossiele brandstof en heeft geen broeikaswerking. Tot nu toe waren er vooral twee problemen: het gas is te duur en het is lastig om het op te slaan, in combinatie met zuurstof is het explosief. Dat eerste probleem lijkt nu verholpen, al haasten beide onderzoeksgroepen zich om te zeggen dat er nog een lange weg te gaan is.

De Spanjaarden zijn niet zo openhartig, maar de Japanners vertellen precies hoe ze te werk gingen. Ze voegden 0,5 gram verpulverd koperoxide toe aan 0,2 liter water. Om de watersplitsing op te laten treden, moest het glazen reactievat worden beschenen met oranje licht. De katalysator hield het 1900 uur vol. De opbrengst van het proces was matig, slechts 0,3 procent, maar de onderzoekers hebben al een variant op de katalysator bedacht die het rendement moet verbeteren.

Straling

Milieuorganisatie Greenpeace wil veel lagere maximumgrenzen voor de doses radioactieve straling waaraan een mens mag worden blootgesteld. Greenpeace voelt zich daarin gesteund door de Britse onderzoekster prof. Alice Stewart. Haar studie toonde onlangs aan dat met de huidige normen vooral kwetsbare groepen als ouderen en kinderen een verhoogd risico op kanker lopen.

Jonge kinderen hebben volgens Stewart bij eenzelfde stralingsdosis drie keer zoveel kans om kanker te krijgen als anderen tussen de tien en 55 jaar. Voor ouderen geldt een twee keer zo hoog risico. De reden daarvoor is dat het immuunsysteem van de jongeren onvoldoende ontwikkeld is en dat van ouderen niet sterk genoeg meer. Stewart draagt haar studieresultaten over aan het Europees Parlement. Dat wil kritisch kijken naar de door de eurotop voor Europa vastgestelde basisnorm van 1 milisievert (mS) per persoon per jaar.

Greenpeace is voorstander van een veel lagere norm, het liefst nul. „De 1 mS is een compromis, dat geen rekening houdt met kwetsbare groepen”, aldus D. Samson. Besmettingsgevallen rond de opwerkingsfabriek in het Britse Sellafield maar ook rond Tsjernobyl hebben aangetoond dat die 1 mS voor velen veel te hoog is. Met name met de aantasting van het immuunsysteem is in die norm geen rekening gehouden. „Dat toont aan dat over straling wel iets meer te zeggen is dan alleen het stellen van een norm”, aldus Samson.

De eurotop stelde de norm twee jaar geleden vast, waar die jarenlang in veel Europese landen 5 mS was geweest. Verlaging ervan geeft problemen, omdat dan bijvoorbeeld in Frankrijk en Engeland nucleaire opwerkings- en verwerkingsfabrieken gesloten moeten worden. De norm van 1 mS is in Engeland en Nederland inmiddels geratificeerd.

Prof. Stewart van de universiteit van Birmingham geldt al jaren als de uitgesproken deskundige op dit gebied. Zij heeft veel onderzoek gedaan in Japan onder de overlevenden van de bombardementen op de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki. In augustus 1945 wierpen de Amerikanen atoombommen op deze steden. Daarbij vielen naar schatting tussen de 100.000 en 250.000 doden.

Sterrenkijkdagen 1998

Kraters op de maan bekijken, of de Orionnevel? Komende vrijdag- en zaterdagavond, 6 en 7 maart, kan dat tijdens de Sterrenkijkdagen 1998. Sterrenwachten en verenigingen van amateur-sterrenkijkers houden op die avonden –soms alleen vrijdagavond– vanaf 20.00 open huis. Als het helder is, kunnen bezoekers door telescopen sterren en planeten bekijken; bij een bewolkte hemel zijn er andere interessante activiteiten zoals dialezingen, videopresentaties, rondleidingen en tentoonstellingen. Bij sommige sterrenwachten wordt een klein entreebedrag gevraagd.

Steriele prei

Preiplanten zijn met behulp van een nieuwe techniek te voorzien van eigenschappen uit de ui waardoor in de toekomst preirassen milieuvriendelijker en eenvoudiger te telen zijn. Preirassen zijn niet erg uniform en daardoor lastig op grote schaal te telen. Bovendien is het gewas gevoelig voor veel ziekten en plagen.

Het CPRO-DLO in Wageningen ontwikkelde een techniek om protoplasten –cellen waar de celwanden van verwijderd zijn– van prei en ui met elkaar te laten fuseren. Dat is nodig om preiplanten mannelijk steriel te maken. Bij zo'n plant zijn de stuifmeeldraden niet onwikkeld, zodat zelfbestuiving uitgesloten is – een eigenschap waardoor het veredelaars lukt om hybride rassen te ontwikkelen. Veredelaars gebruiken het liefst mannelijke steriliteit die niet door de chromosomen in de celkern bepaald wordt, maar door DNA dat buiten de celkern ligt. De uitwisseling daarvan is alleen mogelijk na protoplastfusie.

Inmiddels gebruiken enkele Nederlandse veredelingsbedrijven het nieuwe plantmateriaal al voor de ontwikkeling van nieuwe preirassen. Vanmiddag promoveerde mevrouw J. Buiteveld aan de Landbouwuniversiteit op het onderzoek aan mannelijk steriele prei.

Dolfijnensterfte

Zeebiologen staan voor een raadsel bij een massale sterfte van dolfijnen aan de Franse Middellandse-Zeekust. In de eerste drie weken van februari zijn er alleen al in de regio Languedoc-Roussillon 22 kadavers aangespoeld, aldus de krant Le Parisien.

Bij tweederde van de dode dieren zat op ongeveer dezelfde plaats een groot gat in de kop. De zeebiologen van het onderzoeksinstituut Ifremer sluiten in ieder geval een virusziekte uit als doodsoorzaak. Ook denken ze niet dat er verband bestaat met de visserij in het gebied. Ze geloven evenmin in de verklaring van een Amerikaanse deskundige die zegt dat het vast en zeker gaat om voor militair gebruik afgerichte dieren, waarvan de zender is ontploft.

Geowetenschappen

Het Nederlands Instituut voor Toegepaste Geowetenschappen, onderdeel van TNO, zal in Utrecht worden gevestigd. Dat heeft de raad van bestuur van TNO in Delft besloten. Utrecht kreeg de voorkeur boven Delft en Haarlem, die zich ook kandidaat hadden gesteld.

Het instituut is nu verdeeld over hoofdvestigingen in Haarlem en Delft en een aantal nevenvestigingen elders in Nederland. Er werken momenteel 400 mensen; het bedrijf heeft een omzet van 60 miljoen gulden per jaar. Het nieuwe instituut vormt het wetenschappelijk informatiecentrum voor het duurzaam beheer en gebruik van de grond en ondergrondse bestaansbronnen.

In Utrecht moet een kenniscentrum van internationale allure worden gecreëerd. De plaatselijke universiteit heeft de meest omvangrijke concentratie van aardwetenschappen (fysische geografie, geologie en geofysica) in Nederland. Tevens is op de campus van de universiteit een goede bouwlocatie beschikbaar. De meeste medewerkers, thans werkzaam in Delft of Haarlem, krijgen hun werkplek in Utrecht. Volgens TNO zullen er als gevolg daarvan geen arbeidsplaatsen komen te vervallen. De nieuwe vestiging moet in 2000 klaar zijn.