Ballonvaarders voeren
slag om de aarde

„In het luchtvaartmuseum is nog slechts één plaats vrij. De eerste te zijn, dat is alles wat telt. De tweede wordt voor altijd vergeten”, aldus de Amerikaan Rutan, een van de ballonvaarders die als eerste ononderbroken rond de wereld willen varen. In de wintermaanden zijn de weersomstandigheden geschikt, zowel in Zwitserland als in Marokko staan in de laatste week van januari twee teams in de startblokken om die plaats in het museum te bemachtigen.

Vorig jaar januari kwamen de Zwitsers niet verder dan een paar honderd kilometer. De Breitling-ballon stak de Alpen over en landde na een vlucht van zes uur in de Middellandse Zee. Begin deze maand probeerde het team het opnieuw, vanaf het ballonnencentum in Château d'Oex, maar bij het lossen van de gondel braken de hijskabels. De schade aan de capsule, door de val van zo'n 25 centimeter, viel mee, en morgen hopen ze opnieuw te vertrekken. Teamleider Piccard –psychiater van beroep– verwacht in zestien dagen de aarde te kunnen omcirkelen.

Het andere Europese team wacht sinds vorige week maandag in Marokko op geschikt weer. De Brit Branson –directeur van het Virgin-concern– deed met zijn Virgin Global Challenger al verschillende pogingen. Begin 1997 kwam hij niet verder dan van Marokko naar Algerije, zo'n 600 kilometer. Dankzij snel overboord gooien van alle overbodige spullen kon een botsing met het Atlasgebergte worden voorkomen. Ergens in de Algerijnse woestijn ligt daarom nog 2000 dollar contant geld. Afgelopen december blies Branson in Marokko zijn ballon weer op om de andere teams uit te dagen, maar door een windvlaag sloeg deze los.

Het team van Branson heeft de ballon weer opgedoken, maar het doek was niet meer bruikbaar. Inmiddels heeft Branson een nieuwe ballon laten maken, die vorige week maandag in Marokko arriveerde.

Mislukkingen
Ook in Amerika werken teams koortsachtig aan voorbereidingen. Alle drie hebben dit seizoen al een mislukte poging ondernomen: Fossett met zijn Solo Spirit, Uliassi van het J. Renee-team en Rutan met de Hilton-ballon.

De Amerikaanse avonturier en miljonair Steve Fossett heeft al drie pogingen achter de rug. Fossetts eerste poging was in januari 1996 met de ballon Solo Challenger. Op 14 januari 1997 startte de tweede reis. De uitgeputte Fossett moest zijn ballon om technische redenen in India, voor de Himalaya, aan de grond zetten. Hij is daarmee tot nu toe wel houder van het afstandsrecord (16.670 kilometer) en tijdrecord (ruim zes dagen) ononderbroken ballonvaren.

Zijn derde poging moest hij na een vaart van zes dagen op 5 januari van dit jaar afbreken in de omgeving van de Russische stad Krasnojarsk ten noordoosten van de Zwarte Zee. Fossetts vaart met de Solo Spirit strandde door wispelturige winden die hem op de dag van vertrek uit het Amerikaanse Saint Louis uit zijn geplande koers brachten. Tijdens de vlucht gingen de verwarming en twee branders kapot.

Enkele uren na Fossett vertrok solovlieger Uliassi, vanuit het Amerikaanse Rockford, met de J. Renee-ballon. Drie uur later moest ook hij om technische redenen landen. Uliassi was als enige van plan de meest noordelijke straalstroom te nemen, die over Noord-Europa loopt.

Het derde Amerikaanse team, de Global Hilton met de piloten Rutan en Melton, moest in de eerste week van januari na twee uur de gondel al weer aan de grond zetten. Een heliumlek dwong de bemanning tot de noodstop.

Technische problemen, uitputting en de weersomstandigheden waren voor alle teams de aanleiding om hun vaart af te breken. Ook de politiek kan van invloed zijn. De Libische president Gadaffi verbood Fossett aanvankelijk over zijn land te varen, uit onvrede over de politieke tegenwerking van de Verenigde Staten. Ook China is terughoudend.

Dicht bij huis heeft de Nederlander Brink jarenlang plannen gehad om het record te breken. Zijn Unicef-flyer kwam echter nooit van de grond. Brink had problemen met zijn sponsors en op de geplande data bleek het weer toch niet geschikt te zijn. Twee jaar geleden gaf hij de moed op.

Straalstromen
Om het record op hun naam te mogen schrijven, moeten de ballonvaarders aan een aantal simpele eisen voldoen. Ze mogen opstijgen waar ze willen; de vaart moet minimaal tweederde van de omtrek van de aarde lang zijn; en de ballonvaarder moet minimaal weer de meridiaan van de startplaats passeren, op welke breedtegraad is niet van belang. De reis om de aardbol neemt tien tot twintig dagen in beslag.

De ballonvaarders maken bij hun vaart gebruik van de straalstromen die in west-oostrichting rond de aarde lopen op een hoogte van 8 tot 14 kilometer. De straalstromen of “jet streams” hebben de vorm van een buis, met een breedte van 500 tot 1000 kilometer en een hoogte van 1 tot 3 kilometer. Ze liggen vooral tussen de 30e en de 40e graad noorderbreedte. De temperatuur op deze hoogte varieert van 55 tot 70 graden Celsius beneden het vriespunt. Eenmaal in zo'n stroom kan de snelheid van de ballon oplopen tot rond de 300 kilometer per uur. Het team van multimiljonair Branson kan het zich permitteren vanuit Marokko te vertrekken; daarvandaan zijn de straalstromen het snelst te bereiken.

De ballonnen en capsules moeten aan strenge eisen voldoen. De hoogte van de dubbelwandige ballonnen varieert van 45 tot 70 meter. Deze grootte is nodig om in de hoge, ijle luchtlagen te kunnen varen en om de zware capsule die eronder hangt in de lucht te houden. De binnenballonnen zijn gevuld met het kostbare helium. In de omhullende buitenballon zit lucht, die verwarmd kan worden om te stijgen. De meeste ballonnen zijn zilverkleurig en gemaakt van materiaal dat veel lijkt op dat van zakken voor chips.

Met de expedities op hoog niveau zijn vele miljoenen dollars gemoeid. Degene die het als eerste lukt de aarde te 'omzeilen', krijgt een deel daarvan terug. De Amerikaanse brouwerij Anheuser-Busch heeft een prijs van 500.000 dollar uitgeloofd. De brouwer geeft nog eenzelfde bedrag voor een door de winnaar te bepalen goed doel.