'Fietsband' houdt
West-Overijssel droog
Door N. Sterk
Tussen Ketelmeer en Zwartemeer, bij Ramspol, verrijst een balgstuw. Voor het stormseizoen 1999/2000 moet de hoogwaterkering klaar zijn. De 'opblaasdam' beschermt de IJssel- en Vechtdelta tegen natte voeten door opgestuwd IJsselmeerwater. Ramspol krijgt de primeur van de grootste 'binnenband' ter wereld: de balg van 8 meter hoogte imponeert zelfs de Japanse makers van het rubberdoek.
De hoogwaterkering bij Ramspol is de vijfde en voorlopig laatste van de grote beweegbare hoogwaterkeringen van ons land. De stormvloedkering in de Hollandse IJssel, de Oosterscheldedam, de Maeslant-kering in de Nieuwe Waterweg en de Hartelkering gingen de balgstuw voor. Ook de hekkensluiter van de reeks is civieltechnisch gezien weer een unieke constructie, zegt ing. B. Nagtegaal, directeur van Hollandse Beton- en Waterbouw (HBW), de aannemer voor de bouw van de balgstuw. HBW bouwde in verschillende combinaties mee aan de eerdere waterkeringen.
Ramspolbrug
De te bouwen stuw bij Ramspol –de bouwplaats is goed te overzien vanaf de Ramspolbrug in de N50 tussen Kampen en de Noordoostpolder– zal bij hoogwater de ingang van het Zwartemeer afsluiten. Bij een noordwesterstorm stuwt het water uit het IJsselmeer het achterliggende gebied binnen, tot bij Zwolle. Dijkverbetering van de 155 kilometer rivierdijk in de delta is geen optie, omdat dan op grote schaal natuur- en cultuurhistorische waarden sneuvelen. Bovendien is dijkverhoging veel duurder dan de bouw van een waterkering.
In eerste instantie waren er 34 varianten voor een kering. Gekozen werd voor een balgstuw. HBW won de ontwerpwedstrijd. Deze vorm van waterkering wordt ook elders in de wereld toegepast: veel in Japan (tot 4 meter doorsnee), maar bijvoorbeeld ook in Duitsland. In Noord-Holland moet ergens een heel kleintje liggen. Uniek bij Ramspol is echter dat de balg wordt gebruikt als stormvloedkering en dat hij wordt gevuld met zowel lucht als water.
De balgstuw bestaat uit een rubberachtig kunststofdoek van 16 millimeter dik, versterkt met een aantal lagen nylon en aramide. De drie beweegbare delen van elk 80 meter lang, ruim 8 meter hoog en 14 meter breed worden op een drempelconstructie op de waterbodem tussen land- of waterhoofden gemonteerd. Ieder beweegbaar deel weegt 35 tot 40 ton. De firma Bridgestone (onder meer autobanden) uit Japan levert de balgen. Het plaatsen van de stukken 'fietsbinnenband' is voorzien voor het voorjaar van 1999 en wordt, zegt Nagtegaal, een bijzonder spektakel. De bouwkosten van de stuw benaderen de 100 miljoen gulden.
Scheepsankers
Is de kering straks buiten gebruik, dan ligt het doek op de waterbodem, netjes neergevlijd en nagenoeg onzichtbaar. Het is sterk genoeg om het geweld van vallende of krabbende scheepsankers te overleven. Bij stijging van het waterpeil in combinatie met opstuwing van het IJsselmeerwater in oostwaartse richting worden de drie balgen opgeblazen, een operatie die elektronisch wordt aangestuurd vanuit de bedieningsruimten op de uiteinden van de dijklichamen.
„De waterinlaat verloopt via het principe van communicerende vaten”, legt Nagtegaal uit. „We pompen eerst wat lucht in de balgen, en laten dan het water erin lopen. Vervolgens pompen we nog wat lucht erbij om hem op spanning te brengen. In een uur tijd ontstaat er zo een 8 meter hoge waterkering”. Voor het leegpompen is drie uur nodig. Proeven in het Laboratorium voor Grondmechanica in Voorst en met „een door een jonge ingenieur in zijn garage getimmerd schaalmodel” geven de bouwer alle vertrouwen in de goede afloop van het qua omvang en inhoud unieke balgexperiment.
Het eigen ontwerp van de aannemer is het gevolg van het zogenaamde “design-and-construct-contract” dat werd toegepast. Als het aan waterstaatsminister Jorritsma ligt, worden in de toekomst alle grote werken onder zo'n beding gebouwd. De aannemer blijft de eerste tien jaar na oplevering verantwoordelijk voor het onderhoud van zijn bouwwerk en moet dus rotsvast overtuigd zijn van de kwaliteit van zijn ontwerp. „Nu, dat zijn we ook”, zegt Nagtegaal, „al zijn op dit moment nog niet alle proeven afgerond”.
Deltaplan
Hoewel de stuw wordt gebouwd in het kader van het Deltaplan Grote Rivieren, dat na de vloeden van '93 en '95 onder het motto “Het moet en het moet goed” van stapel liep, de zorgen in West-Overijssel dateren van veel eerder. In de jaren '70 en in het begin van de jaren '80 werd al gestudeerd op de effecten van stormen op IJsselmeer, Ketelmeer en Zwartemeer. Toen al bleek dat de gevaren van deze stormen lang zijn onderschat. De delta van West-Overijssel moet bovendien rekenen met de verwachting dat er door klimaatverandering meer en woestere stormen zullen gaan voorkomen.
Het gevaar van overstromingen in het gebied nam aanzienlijk toe door de aanleg van de Zuidelijke IJsselmeerpolders en de dijk Lelystad–Enkhuizen. Het ingeperkte IJsselmeer kreeg een andere vorm, waardoor het veel sterker reageert op storm vanuit het noordwesten. Grote afvoer van IJsselwater en opwaaiing van IJsselmeerwater, gecombineerd met hoge waterstanden in de Overijsselse Vecht en de Sallandse weteringen, zorgden regelmatig voor gevaarlijke situaties.
Door de bouw van de balgstuw bij Ramspol zal de hoogwaterstand bij Zwartsluis ongeveer 1 meter lager zijn dan zonder waterkering, het effect in Zwolle komt op 0,7 meter uit. Die gegevens kunnen echter niet verhinderen dat in het gebied “Achter Ramspol” toch nog bepaalde dijkvakken moeten worden versterkt. Vandaar dat het totale bouwkrediet 155 miljoen gulden bedraagt.
In april is op de bouwplaats nabij de Ramspolbrug een informatiecentrum gereed waar bezoekers enkele dagen per week welkom zijn.
