De sterrenhemel in november

Leoniden-kenners sluiten een regen van stofdeeltjes die de dampkring binnendringen niet uit. Het zouden dit jaar zo'n 20.000 stofdeeltjes per uur kunnen zijn. Helaas zal de gebeurtenis zich boven Azië en niet boven Europa afspelen. Toch zal menig (amateur)sterrenkijker in Nederland een deel van zijn nachtrust opofferen, want: Wie weet?

De verhoogde activiteit van de normaal rustige zwerm, ontstaat doordat de aarde deze jaren door het verse spoor van de komeet Temple-Tuttle vliegt. Dat gebeurt eens in de 33 jaar. Het maanlicht kan in de Leoniden-nachten in ieder geval niet voor storing zorgen. Op 15 november is het namelijk nieuwe maan.

Anders ligt dat op 3 november. De nog bijna volle maan zal dan het zicht op de planeet Saturnus wegnemen. Met een verrekijker of kleine telescoop is dit schouwspel goed te volgen. De planeet met de ringen verdwijnt rond 22.06 uur achter de fel verlichte kant van de maan om rond 23.06 uur weer tevoorschijn te komen van achter de donkere maanrand. Saturnus is heel de maand in het sterrenbeeld Stier te vinden, in de buurt van de ster Aldebaran.

Uranus
De kleine binnenplaneten Mercurius en Venus staan de eerste week van de maand elke morgen samen in het oostzuidoosten. Mercurius is dankzij de helderder Venus gemakkelijk te vinden. De helderheid van Venus neemt wel af, omdat hij dichter bij de zon komt.

Mars staat heel november in het zuidwesten in het sterrenbeeld Steenbok. Met een (verre)kijker valt 26 november 's avonds de planeet Uranus als een klein schijfje vlak boven Mars te ontdekken. Een mooie kans om deze planeet –die niet met het blote oog zichtbaar is– in het vizier te krijgen.

Uranus is een vreemde vogel in de bijt Zonnestelsel. De planeet –de zevende vanaf de zon– is een enorme gasreus die op zijn kant ligt. Zijn zuidpool ligt richting de zon. Rond zijn evenaar heeft Uranus negen smalle ringen. Verder draaien tien kleine binnenmanen –pas in 1986 ontdekt– en vijf grote buitenmanen rond de planeet. Uranus –ontdekt in 1781– is genoemd naar de god die volgens de mythologie als eerste heerste over het heelal en de sterren.

Walvis
November sluit af met een tweede volle maan binnen een maand. Een niet zo vaak voorkomende gebeurtenis. Zowel op 1 november als op de 30e is de maanschijf helemaal verlicht.

Halverwege de maand is het dus het donkerst. In die nachten vallen aan de zuidelijke hemel het grote vierkant van het sterrenbeeld Pegasus en de sterrenbeelden Vissen (Pisces) en het zwakkere Walvis (Cetus) op. Aan de noordelijk en oostelijke hemelhelft trekken vooral Orion en Tweelingen (Gemini) de aandacht. Ook Voerman (Auriga) staat rond middernacht hoog in het oosten.