De sterrenhemel in augustus

Half juni ontstond op de zuidelijke helft van de planeet een wervelstorm die zich begin vorige maand snel uitbreidde en intussen het hele oppervlak bestrijkt. Stofstormen zijn in de Marslente niet vreemd, maar dit keer is het verschijnsel bijzonder heftig. Uit waarnemingen van de Mars Global Surveyor –een satelliet die sinds 1997 rond de planeet draait en een schat aan informatie oplevert– blijkt dat het de grootste is in dertig jaar. Het ruimtevaartuig meet dagelijks de hoeveelheid stof in de atmosfeer en de temperatuur.

De vele fijne stofjes in de lucht die zonlicht absorberen, veroorzaken de temperatuurstijging op Mars. De warme stofwolk komt in contact met koudere lagen dicht bij het planeetoppervlak. Het temperatuurverschil veroorzaakt nieuwe wervelingen die op hun beurt meer stof in de atmosfeer brengen.

Het 'broeikaseffect' is van korte duur. Na een tijd –dat kan een paar weken zijn, maar ook maanden op zich laten wachten– warmt ook onderkant van de atmosfeer op. De temperatuurverschillen nemen af en de wind luwt. Op dat moment is het op Mars enige tijd iets kouder dan gemiddeld. De stoflaag hoog in de atmosfeer houdt een deel van het zonlicht tegen.

IJslaag
Bestudering van oudere informatie en ruim 8000 foto's van de Mars Global Surveyor levert NASA-onderzoekers extra bewijzen voor de aanwezigheid van veel water op Mars. Astronomen hebben zich altijd afgevraagd hoe het komt dat er op Mars alleen veel stof in de atmosfeer aanwezig is als het heel hard waait. De wind die normaal gesproken over het oppervlak blaast, wervelt geen materiaal op. In theorie zou dat wel moeten gebeuren: een zuchtje wind is voldoende om de fijne deeltjes te verstrooien.

Uit metingen van de ruimtesonde blijkt dat een ijslaag direct onder het oppervlak van stofheuvels de ondergrond bij elkaar houdt. Het team wetenschappers heeft berekend dat de hoeveelheid ijs ongeveer 40.000 kubieke kilometer bedraagt, genoeg om de hele planeet met een laag van 25 centimeter te bedekken. Ze publiceerden hun bevindingen afgelopen week in het wetenschappelijk tijdschrift Nature.

Minder rood
De stofstorm komt waarnemers die vanaf de aarde met een telescoop de rode planeet bestuderen niet goed uit. Mars is 's avonds laag in het zuidwesten te zien en bevindt zich vrij dicht bij de aarde. Daardoor is de planeet helder en zijn met een telescoop de poolkappen en andere details zichtbaar. Op dit moment is alleen een wazige, roodachtige vlek in het beeld van de kijker te zien. Met het blote oog is de planeet duidelijk minder rood dan in de periode voor de storm. De afstand tussen Mars en de aarde neemt snel toe, waardoor in de loop van augustus de helderheid afneemt.

De sterrenhemel biedt deze maand veel planeten en een paar mooie samenstanden. Venus en Jupiter zijn 's ochtends in het oosten te zien. Beide planeten staan in het sterrenbeeld Tweelingen en komen ongeveer drie uur voor de zon op; de helderste is Venus. In de ochtend van 6 augustus is de onderlinge afstand aan de hemel afgenomen tot ruim een graad, iets meer dan twee keer de diameter van de volle maan. In de ochtend van 16 augustus staat de smalle maansikkel tussen Venus en Jupiter in. Op 26 augustus staat Venus bijna op één lijn met de heldere sterren Castor en Pollux.

Saturnus laat zich iedere dag wat beter zien. De planeet met de ringen staat in het sterrenbeeld Stier. In de ochtend van 14 augustus bedraagt de afstand tussen de maan en Saturnus minder dan een graad.

In de nachten van 11, 12 en 13 augustus is het de moeite waard om bij heldere hemel de blik een uurtje omhoog te richten, speurend naar vallende sterren. Ieder uur zijn tientallen meteoren van de Perseïdenzwerm te zien, de grootste en bekendste meteorenzwerm van het jaar. De beste tijd om te kijken is 's avonds vanaf een uur of tien. In de nanacht stoort het licht van de afnemende maan.