Strijkijzer

Deze woeste krijgers stellen er ondanks hun ruige levensstijl toch prijs op dat hun wollen kleding glad en waterafstotend is. Met strijkglazen ter grootte van een tennisbal wrijven de vikingen hun lange tunieken glad. Daarbij gebruiken ze bijenwas. De wrijving zorgt voor warmteontwikkeling, waardoor de was beter in de kleding wordt opgenomen. De vettige oppervlakte heeft een waterafstotend effect.

Voorlopers
De strijkglazen vormen de verre voorlopers van de tegenwoordige strijkijzers, aldus Guus den Besten, beheerder van het Nederlands Strijkijzer-Museum in Noordbroek bij Groningen, „een uit de hand gelopen hobby.”

In de latere Middeleeuwen volgen strijkbouten van aardewerk. Ze hebben reeds de vorm van de huidige strijkijzers en zijn voorzien van een handvat. De onderkant is redelijk glad en voorzien van een laag glazuur. Bij de open haarden worden ze verwarmd. Deze strijkbouten hebben wel één groot nadeel: als ze op de grond vallen, betekent dit steevast het einde.

In de vijftiende eeuw komen de eerste ijzeren en later ook koperen strijkijzers op de markt. Belangrijk voordeel is dat ze de warmte beter geleiden dan aardewerk. Bovendien zijn ze een stuk duurzamer dan de aardewerken voorgangers. Ze worden opgewarmd op de kachel. Deze ijzers worden tot in het begin van de twintigste eeuw gebruikt.

In de zeventiende eeuw volgt de strijkbout. Deze is aan de achterkant voorzien van een klep. Een uitneembare ijzeren staaf (de bout) wordt gloeiend heet gestookt en vervolgens in de strijkbout gestopt.

Het strijkijzer blijft uitvinders stimuleren. In de negentiende eeuw wordt geëxperimenteerd met ingebouwde warmtebronnen zoals een kolenvuurtje, gloeiende houtskool en een spiritusbrander. Het zijn geen successen. De rook en het roet van het kolenvuur maken niet alleen de schone was weer smerig, er ontstaan ook gemakkelijk schroeiplekken en de rook prikkelt bovendien de luchtwegen. De strijkijzers met ingebouwde spiritusbrander en een brandstoftankje aan de achterkant zijn zelfs explosief en vormen een ernstig veiligheidsrisico.

Strijkijzers met een ingebouwde gasbrander houden het lang vol. Ze komen rond 1850 op de markt. Via een slangetje aan de achterkant krijgen ze hun brandstof uit een gasfles. Tot na de Tweede Wereldoorlog blijven er exemplaren in gebruik en er zijn streken in Afrika zonder elektriciteit waar ze nog worden gebruikt, weet Den Besten.

Elektrische strijkijzers
Eind negentiende eeuw krijgen ze concurrentie van elektrische strijkijzers. Die zijn vanwege het ontbreken van isolatie en gebrekkige stekkeraansluitingen aanvankelijk ook niet echt veilig. „Vrouwen hadden in die tijd naast hun strijkplank vaak een bak met water staan waarin ze hun handen dompelden om vervolgens via een slaande beweging hun was te bevochtigen. Dat leidde niet zelden tot kortsluiting en het kon zelfs gebeuren dat strijkijzer en gebruikster onder stroom kwamen te staan.”

Technische verbeteringen en de ontwikkeling van het landelijk elektriciteitsnet zorgen ervoor dat het elektrische strijkijzer de concurrentie met het gasgestookte broertje wint.

Relatief nieuw is de ontwikkeling van het stoomstrijkijzer. Niet alleen warmte is namelijk belangrijk voor het gladstrijken en persen van textiele vezels. Het effect wordt vergroot als het strijkgoed nog enigszins vochtig is, zo wisten de vrouwen in vroeger eeuwen reeds. Den Besten: „Stoom maakt de vezels soepel en vergroot het effect van het strijken en persen.”

Meer informatie is te krijgen bij het Nederlands Strijkijzer-Museum, Noorderstraat 4, 9635 TG Noordbroek. Tel.: 0598-452075. Ruim 1500 strijkijzers zijn tentoongesteld. Bezoek alleen mogelijk na telefonische afspraak.