Door S. M. de Bruijn
„De rechtvaardige kent het leven van zijn beest.” Waar hebben we die spreuk de laatste weken vaker gehoord? Het is de vraag of deze wijsheid van Salomo de drijfveer is van de activisten die vorige week het apencentrum BPRC in Rijswijk belaagden. Het Biomedical Primate Research Centre is het grootste mensapencentrum in Europa. Er zijn zo'n 1600 apen gehuisvest, voor het grootste deel resusapen. De apen worden gebruikt als proefdieren voor medische studies. Het BPRC is het enige centrum in Europa waar chimpansees verblijven, op dit moment 110 stuks.

Op tweede paasdag zond SBS –als smaakmakertje voor Wereldproefdierendag, vandaag– filmbeelden uit van Willibrord Frequin die illegaal het apencentrum binnengedrongen was. De filmmaker zegt geschokt te zijn door de miserabele huisvesting van de dieren. Dezelfde dag drongen ook negen activisten binnen bij wat zij aanduiden als de ”Apenhel”.

Vorig jaar oktober hebben negen dierenbeschermingsorganisaties uit verschillende Europese landen een dringende oproep gedaan aan het centrum om onderzoek met apen stop te zetten. Dat was vlak nadat minister Hermans van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen 15 miljoen had toegezegd om de huisvesting te verbeteren. Het BPRC wordt voor meer dan de helft betaald uit Nederlandse en Europese subsidies.

Ook Jane Goodall schaarde zich achter de internationale actie tegen het BPRC. „Zelfs voor die enkele wetenschappers die geloven dat het gebruik van mensapen de medische kennis bevordert, zijn de omstandigheden waarin de dieren op het BPRC gehouden worden, moreel onaanvaardbaar.”

Directeur dr. R. E. Bontrop van het BPRC erkent dat de huisvesting „erbarmelijk” is. Hij is erg terughoudend, nu bij de recente acties zijn medewerkers zelfs bedreigd zijn. „We overtreden de wet niet, maar zoals het nu is, kan niet in een rijk land als Nederland. Het geld dat we gekregen hebben, zullen we inzetten om alle dieren beter te huisvesten, maar de hoogste prioriteit hebben de resusapen. Ongeveer de helft zit geïsoleerd.” Een deel van de apen zit dag in, dag uit in krappe kooitjes, van ongeveer 80 bij 80 bij 60 centimeter. Ook de directeur is daar niet blij mee: „Als de maatschappij vindt dat dierproeven nodig zijn, dan moet dat zorgvuldig gebeuren en dus moet ook de huisvesting zorgvuldig zijn.” Hij benadrukt dat in de afgelopen jaren dertig chimpansees in groepsverband naar dierentuinen verhuisd zijn.

Graag ontkracht Bontrop het fabeltje –„schandalig”– dat er apen nodig zijn voor onderzoek aan cosmetica. „Daar zouden we nooit medewerking aan verlenen. Apen mogen alleen gebruikt worden voor onderzoek als dat wetenschappelijk verantwoord gebeurt.” De Dierenexperimentencommissie moet vooraf toestemming geven voor elke studie met apen. Dat gebeurt alleen als er geen andere mogelijkheden zijn. Zo is de chimpansee het enige dier dat op dezelfde manier door malaria en hepatitis geïnfecteerd wordt als de mens; sommige vormen van onderzoek zijn daarom alleen mogelijk aan chimpansees. Verder verricht het BPRC veel onderzoek aan orgaantransplantatie, de ontwikkeling van vaccins tegen aids en tuberculose, modellen voor multiple sclerose en bijwerkingen van nieuwe medicijnen.

Bontrop: „We gebruiken elk jaar ongeveer 250 apen, de natuurlijke sterfte inbegrepen. Slechts een handjevol daarvan betreft chimpansees. De reden is simpel: dat doe je alleen als er geen enkel alternatief is. Boven op de wettelijke regels hebben we de huisregel dat we nooit een chimpansee inzetten als we verwachten dat hij doodgaat of veel moet lijden. Een niertransplantatie zouden we dus niet doen.”

De directeur wil niet zeggen of hij vindt dat in de toekomst onderzoek aan chimpansees moet blijven gebeuren, omdat daar waarschijnlijk binnenkort een politieke uitspraak over volgt. Hij constateert wel een toename in het apengebruik.

Jane Goodall blijft echter faliekant tegenstander van dierproeven met mensapen. „Het is misdadig om deze schitterende wezens te kerkeren in kleine kooitjes en telkens te onderwerpen aan ingrijpende behandelingen, als je weet dat ze al beseffen wat er gaat gebeuren wanneer een man met een witte jas in de buurt van de kooi komt. We moeten meer onderzoek doen met menselijk weefsel in reageerbuizen. Dat is de enige wetenschappelijk en ethisch verantwoorde weg.”

Hier slaat de zachtaardige Goodall toch een wat te harde toon aan. Het mag waar zijn dat Goodall heeft aangetoond dat chimpansees intelligenter zijn dan welke diersoort ook, dat ze meer op mensen lijken dan op gorilla's, dat het Hebreeuwse woord voor ”leven” in de spreuk van Salomo ”ziel” betekent, mensapen blijven dieren in plaats van mensen. In een tijd waarin de beschermwaardigheid van het menselijk leven sterk onder druk staat –de praktijk rond abortus en euthanasie wijst daar helaas op– komt de verontwaardiging van deze activisten wat selectief over.