Scheermes
Door W. van Hengel
Glad, gladder, gladst. Hoe scherper het scheermes, hoe beter het resultaat. Een complete bedrijfstak leeft ervan. Het veelbezongen ideaal van de stoere baarden van Jan, Pier, Tjoris, Corneel en anderen die te Kaap'ren varen, is vervlogen. Een succesvolle zakenman draagt geen baard, maar is gladgeschoren en zit strak in het pak.
Dagelijks groeien baardharen ongeveer een halve millimeter. Het gezicht van de gemiddelde man telt er zo'n 25.000 die ongeveer even sterk zijn als koperdraad van dezelfde dikte. Wie niets ziet in een baard, dient dit stoppelveld dagelijks te cultiveren. Het moderne scheermes biedt daarbij goede diensten.
Voor het zover was, en dat is nog maar een dikke honderd jaar geleden, was het echter behelpen. In de grijze oudheid waren baardloze mannen aangewezen op scherven vuursteen en later op bronzen en ijzeren mesjes. Het eerste stalen scheermes werd pas in 1680 in Sheffield gepresenteerd. Het was een langwerpig mes dat regelmatig moest worden geslepen aan een scheerriem.
Gillette
Een dikke 200 jaar later, in 1895, krijgt de Amerikaan King Camp Gillette terwijl hij zich staat te scheren een briljante gedachte. Zijn scheermes is bot en zijn scheerriem versleten: een wegwerpscheermes zou de oplossing zijn. Gillette, wiens voorvaderen als hugenoten in 1630 naar Amerika uitgeweken, werkt op dat moment bij uitvinder William Painter, de man die korte tijd later schatrijk wordt met de uitvinding van de kroonkurk. Hij geeft Gillette het advies „iets uit te vinden dat een mens na gebruik meteen moet weggooien.”
Het duurt nog tot 1903 voordat de droom van Gillette is verwezenlijkt. Wetenschappers en werktuigbouwkundigen die zijn verbonden aan het befaamde Massachusetts Institute of Technology (MIT) zien geen kans staal te walsen met de volgende eigenschappen: flinterdun, hard, vlak, scherp en vooral goedkoop. Ingenieur William Nickerson, een vriend van Gillette die ook bij het MIT werkt, schiet hem echter te hulp. Nickerson ontwerpt een stel machines die minstens even revolutionair zijn als het nieuwe scheermes. Inmiddels hebben de beide doordouwers de American Safety Razor Company opgericht.
Begin 1903 komt de productie op gang. Het loopt de eerste maanden niet hard. Eind 1903 zijn slechts 51 safety razors en 168 scheermesjes verkocht. Maar in 1904 verandert dit. Dan gaan 90.000 safety razors en 12,4 miljoen mesjes over de toonbank. Gillette is 'binnen'. Zeven jaar later telt het bedrijf drie fabrieken waar meer dan 1500 man werken. Nickerson ontwerpt volautomatische slijpmachines waardoor de productie sterk kan worden opgevoerd.
Gillette maakt een enorme klapper als de Amerikaanse regering in 1917 besluit voor de soldaten die in Europa tegen de Duitsers vechten 3,5 miljoen safety razors te bestellen en 36 miljoen scheermesjes.
In de naoorlogse jaren is de concurrentiestrijd met elektrische scheerapparaten fel. De safety razor met enkelvoudig mesje verliest terrein. De productvernieuwing gaat echter door. Een forse stap voorwaarts vormt de komst van de tandemmesjes. Het vooraan geplaatste mesje snijdt de baardhaar af. Het restant veert vervolgens iets omhoog, waarna het tweede mesje eroverheen gaat. Het resultaat is een nog kortere haar en een gladdere huid.
Het snijvlak van de mesjes wordt gepolijst tussen roterende lederen schijven. Ter bescherming van het snijvlak en om de wrijving te verminderen, krijgt het scheerblad drie opeenvolgende deklagen: een chroomlaag, een keramische laag en een kunststof laag vergelijkbaar met de antiaanbaklaag in pannen.
Het jongste wapen van Gillette is de befaamde Mach3, in de ontwikkeling ervan zijn miljoenen gepompt. Drie mesjes in een speciale positie koppen de baardharen. Daarvoor zijn minder scheerbewegingen nodig en er is nauwelijks meer sprake van huidirritatie.
Een microscopische opname van een baardhaar maakt duidelijk wat het verschil is tussen nat scheren en droog scheren met een scheerapparaat. In het eerste geval is de baardhaar schuin en scherp afgesneden, zoals de kop van een schuttingpaal. Droog scheren met een scheerapparaat heeft een totaal ander effect: de baardhaar ziet eruit als de stomp van een vermolmde boom, vol rafels en uitsteeksels.
Longkanker
Een interessant punt is ten slotte het gezondheidsaspect van nat scheren. Een Nederlandse freelance onderzoeker vergeleek de ontwikkeling in longkankersterfte met die van nat en droog scheren en keek tegelijk naar rookgewoonten bij zowel mannen als vrouwen. Zijn opmerkelijke conclusie is dat er een verband is tussen de stijging van het aantal longkankergevallen en de opkomst van elektrisch scheren. De onderzoeker wijst erop dat uiterst kleine fragmenten van baardharen bij het reinigen van het scheerapparaat door de lucht zweven en –dagelijks– in de vorm van fijn stof diep in de longen kunnen doordringen. Dat zou het risico op longkanker verhogen.
