Tandpasta

Tandpasta zonder zeep maakt van poetsen echter een nog grotere kliederboel dan het nu al is. Tijdens het poetsen neemt de speekselproductie toe. Zeep laat tandpasta schuimen en voorkomt kwijlen. Daarnaast zorgt zeep ervoor dat de losgepoetste tandplak zich niet opnieuw aan de tanden hecht.

Ongepoetste tanden zijn bedekt met tandplak, een laagje dat voor een groot deel bestaat uit bacteriën. De uitvinder van de microscoop, de Nederlander Anthonie van Leeuwenhoek, kwam daar in 1683 achter. In het laagje dat hij van zijn tanden schraapte en onder de microscoop legde, ontdekte hij „bewegende dierkens.” Dat verbaasde hem, omdat hij elke dag zijn gebit goed spoelde met zout water.

Het voornaamste bestanddeel van tandpasta is calciumcarbonaat, tot poeder gestampt krijt. Het verwijdert tandplak en voedselresten en dringt verkleuringen door koffie, thee en sigaretten terug door het gebit te polijsten. Sommige fabrikanten gebruiken ander poeder, zoals aluminiumoxide, dat ook in cement voorkomt.

Zuurstoot
De manier waarop bacteriën in de mondholte gaatjes veroorzaken, wordt steeds beter in kaart gebracht. Bacteriën zetten suikers uit het voedsel om in zuur. Zure stoffen zijn in staat kalk op te lossen en tasten zo de glazuurlaag van de tanden aan. Het bovenste laagje van de tanden wordt poreus. Als het proces lang genoeg doorgaat, ontstaan gaatjes. Na iedere maaltijd krijgt het gebit een zuurstoot te verwerken die ongeveer een halfuur aanhoudt. Na die tijd neemt het glazuur vanuit het speeksel kalk op om de schade te herstellen. Ook zuren in voedingsmiddelen tasten het gebit aan. Een berucht voorbeeld is cola, waar veel fosforzuur in zit.

Sinds de jaren vijftig wordt aan tandpasta fluoride toegevoegd. De tanden bouwen de stof in in het glazuur, vooral op die plekken waar het is verzwakt door de aantasting van zuur. Fluoride remt de ontkalking van het glazuur en vermindert de zuurvorming van bacteriën.

Tandpasta is een mix van ten minste tien verschillende stoffen. Glycerine en water houden de pasta enigszins vloeibaar en alginaat, een bestanddeel van zeewier, dient als verdikkingsmiddel. Kleurstoffen, conserveringsmiddelen en zoetstoffen zoals sacharine maken de pasta af.

Eierschalen
De behoefte aan gebitsverzorging gaat verder terug dan de afgelopen tientallen jaren. In het oude Egypte gebeurde dat met poeder dat bestond uit fijngestampte as, gemalen runderhoeven, mirre en poeder van eierschalen en puimsteen. Een tandenborstel bestond nog niet. De Egyptenaren kauwden op een stokje om het poeder te verdelen of gebruikten hun vingers als tandenborstel. De Grieken en de Romeinen gebruikten voor het eerst pasta, dat veel beter te hanteren is dan los poeder.

Na 1800 komt de samenstelling van tandpasta steeds dichter in de buurt van de substantie die vandaag de dag uit de tube komt. Er is één verschil, de pasta werkt te goed. Gruis van baksteen, porselein, aardewerk of het schild van een inktvis –eveneens te vinden in vogelkooien, zodat de kanariepiet zijn snavel in conditie kan houden– als polijstmiddel doet de tanden en kiezen vaak meer kwaad dan goed.

Een van de bereiders van tandpasta is de Brit Washington Wentworth Sheffield, die in 1850 een fabriekje opzet en tandpasta in potjes verkoopt. Zijn zoon Lucius Tracy vindt dat maar onhandig en bedenkt dat een tube, zoals gebruikt voor verf, een stuk gemakkelijker is. Een sleutel die het uiteinde van de metalen tube oprolt, perst de pasta uit de tube.

Een aantal fabrikanten fleurt tandpasta op met kleurige randjes die fluoride of mondwater bevatten. De afzonderlijke kleuren worden in afgepaste hoeveelheden en onder de juiste druk op hun plaats in de tube geperst. Dat de kleuren niet door elkaar lopen als de tube half leeg is, zoals bij dubbelvla, komt doordat tandpasta veel minder waterig is dan vla. Aan het einde van de tube lopen de kleuren wel door elkaar. Maar dat laatste restje verdwijnt meestal in de prullenbak.