Wetenschap 3 april 2001

De sterrenhemel in april

Door W. G. Hulsman
Voor veel astronomen staat de zon dezer dagen even in het centrum van de aandacht. Op het oppervlak van onze gele ster is de grootste zonnevlek van de afgelopen tien jaar te zien. Mocht het tot een ontlading komen dan komt binnen enkele seconden meer energie vrij dan de mensheid tot nu toe door de tijd heen heeft verbruikt.

De zonnevlek Noaa 9393 is zo groot dat zij met het blote oog te zien zou zijn, als de zon niet zo verblindend was. De vlek meet meer dan dertien maal het aardoppervlak.

Zonnevlekken zijn gebieden op de zon met een iets lagere temperatuur dan de omgeving, al zou een bestendige thermometer er nog altijd 4000 graden Celsius aangeven. De vlekken ontstaan als sterke magnetisch velden vanuit diepere lagen naar boven komen naar het zichtbare 'oppervlak' van de zon.

Bij verstoringen van de magnetische velden in de zonnevlekken zijn de afgelopen dagen grote zonnevlammen ontstaan. De vlammen schoten honderden kilometers de lucht in. Astronomen blijven gespitst. De grote omvang van Noaa 9393 belooft namelijk meer grote zonnevlammen. Die uitstoten van energie kunnen op aarde voor magnetische stormen, die gevoelige apparatuur kunnen ontregelen, zorgen.

Iedere elf jaar heeft de zon een extra actieve periode. Dit jaar zou de zon weer zo'n piek beleven. Wetenschappers spreken zelfs van een opvallend actief jaar.

Morgenster
Waarnemers van planeten krijgen meer en meer last van de zon als zij Jupiter en Saturnus in april waar willen nemen. De planeten staan 's avonds samen in het westen, maar omdat de zon nadert neemt hun zichtbaarheid af.

Daarentegen neemt de helderheid van de rode planeet Mars toe. Zijn afstand tot de aarde loopt in april terug van 135 naar 98 miljoen kilometer. Mars staat in de kleine uurtjes in het zuidoosten en tegen zonsopkomst in het zuiden.

Vanaf 6 april wordt rond de zonsopkomst ook de heldere Venus weer zichtbaar. De ”Morgenster” komt ongeveer een uur voor de zon boven de oostelijke horizon uit.

De andere planeten –Mercurius, Uranus, Neptunus en Pluto– zijn niet of alleen met grote telescopen waar te nemen. Wie toch een poging wil ondernemen om Uranus en Neptunus in de vroege uren in Steenbok te ontwaren, kan de telescoop het best in het midden van de maand buitenzetten. Op 23 april zal het namelijk Nieuwe Maan zijn.

De maan passeert deze maand op de avond van de vierde de ster Regulus (in Leeuw), op de achtste Spica, in de eerste uren van 12 april de ster Antares en op 26 april de planeet Jupiter. Sterrenkundigen verwachten dat op deze dag met een verrekijker de planeet ook overdag bij de maan is te vinden. Jupiter staat iets boven de maan.

Lyriden
Een groep sterrenkundigen die in april ook alert is, zijn de meteorenjagers. De Lyriden –schijnbaar vallend vanuit de richting van het sterrenbeeld Lier– zijn weer actief. De zwerm die voor zo'n twintig flitsen of vallende sterren per uur kan zorgen, bereikt haar hoogtepunt op 22 april, een dag voor het Nieuwe Maan is. Ook de Virginiden kunnen nog voor een paar mooie vuurbollen zorgen. Maar geduld is in het bijzonder voor meteorenjagers een schone zaak.