Computer met snelheidsbegrenzer

Vorige maand heeft een rechter voor het eerst in Nederland een werkgever veroordeeld voor het letsel bij zijn werknemer dat door steeds terugkerende bewegingen tijdens het werk is veroorzaakt. Eerder werden al met succes tientallen schadeclaims ingediend zonder tussenkomst van de rechter. Dat het niet altijd gaat om computergebruikers illustreert het geval dat wel de rechtszaal haalde: een man die regelmatig dagen achtereen koperdraad wikkelde om kunststof kokers bij een bedrijf dat transformatoren maakt. In 1995 belandde hij in de WAO.

Naast kappers, naaisters en caissières lopen ook de 3 miljoen mensen die dagelijks voor hun werk intensief gebruikmaken van de pc risico om RSI –repetitive strain injury, klachten door herhaalde belasting– te ontwikkelen. RSI-klachten komen voor bij 30 tot 40 procent van het kantoorpersoneel. Werken met toetsenbord en muis heeft bij 5 tot 10 procent van de pc-gebruikers geleid tot een aandoening die moeilijk of helemaal niet meer is te herstellen.

RSI is een chronische overbelasting van schouders, nek, armen en vingers die ontstaat door het uitvoeren van vaak terugkomende werkzaamheden. Overbelasting wordt aan de ene kant veroorzaakt door met polsen en vingers steeds dezelfde bewegingen te maken en anderzijds door verkrampte spieren in nek en schouders, veroorzaakt door urenlang in dezelfde houding achter het bureau zitten.

Werktempo
Een programma dat de verrichtingen van de computergebruiker op de achtergrond in de gaten houdt, de beeldschermtachograaf, moet uitkomst bieden. Een pictogram in de taakbalk is de enige aanwijzing dat het programma actief is. Bij een goed werktempo is het vierkantje groen van kleur. Bij een langdurig hoog tempo kleurt het blokje van groen naar geel en verschijnt op het scherm een mededeling die de gebruiker aanspoort het rustiger aan te doen.

Ook geeft het pictogram door middel van een klokje aan wanneer het tijd is voor pauze. Bij negeren van die goede raad kleurt het blokje rood. Langdurig goed gedrag en pauzes moeten het pictogram weer via geel naar de veilige groene kleur brengen.

Negeren van de aanwijzingen van de tachograaf brengt geen belemmeringen in het computergebruik met zich mee. „Het programma werkt als een trainer”, zegt Erik Lambooy, directeur van het bedrijf Full Moon Humatics, een softwareontwikkelaar. „Bij overschrijding van de wettelijke Arbo-norm, niet meer dan zes uur beeldschermwerk per dag en na iedere twee uur 10 minuten pauze, waarschuwt het indringend om de werkzaamheden op te schorten en tijd vrij te maken voor oefeningen, maar het programma zit je niet dwars. Het blijft mogelijk om door te werken, maar dat is natuurlijk niet aan te raden.”

Micropauzes
Naast gewone pauzes, die benut kunnen worden door koffie halen, even naar de wc gaan, wat kopieerwerk verrichten of de voorgeschreven spieroefeningen doen, schrijft het programma ook micropauzes voor. De lengte hiervan is door de gebruiker zelf in te stellen en kan variëren van 20 seconden tot 2 minuten. Tijdens deze korte pauzes, na 10 minuten intensief beeldschermwerk, krijgen de spieren een moment om te herstellen. Een korte spieroefening tijdens de micropauze bevordert de doorbloeding van nek, schouders en armen.

In 1998 lanceerde FNV Bondgenoten de eerste versie van de beeldschermtachograaf. Eind vorig jaar volgde versie 2.0, die volgens Lambooy uitsteekt boven andere pauzesoftware, zoals Workpace en RSI watcher. „Dit is de enige software die werkt volgens de Arbo-wetgeving. De gebruiker kan zelf instellen op welke manier de waarschuwing plaatsheeft. Sommigen vinden een icoontje rechtsonder voldoende. Anderen laten zich liever waarschuwen door een geluidssignaal en het is zelfs mogelijk een screensaver te activeren die het werk tijdelijk onmogelijk maakt.”

Aanleiding
„De aanleiding voor RSI is vaak hoge belasting in een korte tijd in combinatie met hoge werkdruk en een verkeerde en niet-ontspannen werkhouding”, zegt drs. K. Peereboom van VHP adviseurs, een bureau dat ergonomische adviezen geeft in de ontwikkeling van de beeldschermtachograaf. „Ook al neemt de werkdruk na die periode weer af, dan komen de klachten toch vaak terug als er even iets meer dan gemiddeld met de computer wordt gewerkt.”

Mensen die RSI ontwikkelen, komen volgens Peereboom vaak in een neergaande spiraal terecht. „Door de langdurige statische houding loopt de spanning in de nekspieren op, de doorbloeding vermindert en afvalstoffen hopen zich op waardoor de spieren verzuren. Dat veroorzaakt pijn, waardoor de patiënt zijn houding alleen maar verslechtert.”

Spieren die voortdurend dezelfde handelingen herhalen, zwellen op. Peereboom: „In de pols lopen spieren en zenuwen door de carpale tunnel. De ruimte is beperkt, zodat snel wrijving tussen spieren bestaat. De pezen zwellen op, waardoor de zenuw knel kan raken. Dat veroorzaakt pijn die zich uit in een verdoofd gevoel, tintelingen en krachtverlies. Op den duur kunnen de vingers zelfs gevoelloos worden.”

Korte test
De beeldschermtachograaf is ingesteld op de werkomstandigheden en de snelheid van de gebruiker. Bij installatie moet een korte test duidelijk maken hoeveel controle iemand heeft over de muis en hoe snel iemand tikt. Daarnaast moet een aantal vragen worden beantwoord over werkdruk en werkplekindeling.

Het programma is ook geschikt voor mensen die na een periode van ziekte hun werk weer willen oppakken. In samenwerking met hun arts of fysiotherapeut is het mogelijk een profiel van pauzes en werkintensiteit op te zetten waarmee de RSI-patiënt weer langzaamaan in het arbeidsproces kan terugkeren. Op die manier kan het programma helpen om klachten terug te dringen.

Op dit moment maken 70.000 beeldschermwerkers gebruik van de beeldschermtachograaf. Het programma draait onder Windows vanaf de versie 95 en werkt niet op de Apple Macintosh. Wanneer het programma op het netwerk is geïnstalleerd, kunnen verschillende personen op een computer werken; ieder heeft zijn eigen inlogcode. Ook kan één persoon op verschillende werkplekken aan de slag. Nadeel daarvan is dat hij zich tussentijds steeds op de ene plaats moet afmelden en vervolgens bij de andere pc weer moet aanmelden.

Mede n. a. v. ”Beeldschermtachograaf”, uitg. VDU; ƒ 104,00, leden FNV Bondgenoten ƒ 29,50. Korting bij een afname van meer dan vijf exemplaren.