De rits
Door Janneke Hak
Een variant op de schoenveter, andere toepassingen had de eerste rits niet. Medelijden met een vriend die een stijve rug had, bracht uitvinder Whitcomb Judson op de gedachte een sluiting voor schoenen te bedenken die met één hand open en dicht kon.
Daarin is Judson maar deels geslaagd. De eerste rits is inderdaad met één beweging te openen en te sluiten, maar lang niet altijd. Technische gebreken in het mechanisme zelf en de machines die het voorwerp maken, veroorzaken een langzame start. In 1891 vraagt hij patent aan op zijn vinding.
De eerste rits is weinig meer dan een sluiting van haken en ogen die met een glijder open en dicht wordt getrokken. Elke kant bestaat uit een ketting waarvan de schakels afwisselend een haak en een oog voorstellen. De glijder zorgt ervoor dat een haakje in het tegenovergelegen oog glijdt.
Judson start een bedrijfje, de Automatic Hook and Eye Company. Jarenlang balanceert de ritsenfabriek op de rand van een faillissement. Op de wereldtentoonstelling in Chicago in 1893 verkoopt hij maar twintig exemplaren. Begin twintigste eeuw neemt de Zweedse technicus Peter Aronson het bedrijfje over. Judson heeft de moed opgegeven. Aronson benadert een jonge Zweedse emigrant, Gideon Sundback, om de rits verder te verfijnen en technische problemen op te lossen. Sundback stemt toe. Al gauw brengt hij een verbeterde versie op de markt. Maar ook die is niet volmaakt. Een gebogen rits springt veel te gemakkelijk open.
De treksluiting is niet de enige reden van Sundbacks komst naar het bedrijf. Tijdens zijn eerste kennismaking met Aronson ontmoet hij diens dochter Elvira en wordt op slag verliefd. In 1911 trouwt hij met haar. Aan het huwelijk komt wreed een einde als Elvira sterft in het kraambed bij de geboorte van hun eerste kind. Sundback stort zich verbitterd op zijn werk en gooit alle bestaande ideeën overboord om tot een geheel nieuwe en goed werkende rits te komen.
De technicus vervangt het ingewikkelde haken- en ogensysteem door een rij tandjes met een holle en een bolle kant, die als lepels in elkaar passen. De glijder buigt de tandjes een beetje uit elkaar, zodat de rits open en dicht kan. Doordat de tandjes veel kleiner zijn dan de oorspronkelijke haken en ogen en dus veel dichter op elkaar zitten, springt de rits niet gauw meer open.
De technische problemen zijn overwonnen, maar nu moet de wereld nog worden overtuigd van het nut van de rits, en inzien dat de treksluiting inmiddels wel werkt. De eerste grote afnemer is het Amerikaanse leger, dat tijdens de Eerste Wereldoorlog tienduizenden geldriemen, vliegeniersjacks en reddingsvesten voorziet van een rits. De tabakszak is het eerste voorwerp in het dagelijks leven met een ritssluiting. Kledingontwerpers zijn nog niet overtuigd. Invoering van de nieuwe sluiting brengt nogal wat extra kosten met zich mee.
In 1923 komt de echte doorbraak. Directeur Goodrich van de B. F. Goodrich Company komt met het idee de naam van zijn slecht verkopende rubberen Mystik Boots, met ritssluiting, om te dopen tot Zipper Boot. Sinds die tijd is ”zipper” –het geluid dat een rits maakt bij snel openen en sluiten– de Engelse term voor rits, een naam die het een stuk beter doet dan het eerdere ”slide fastener” (glijsluiter). Die winter verkoopt Goodrich een half miljoen ritslaarzen.
Pas in 1935 volgt de kledingbranche. Eerst alleen met herenkleding, maar op het moment dat fabrikanten plastic ritsen in flitsende kleuren gaan produceren, trekken ze ook de dames over de streep. Sinds die tijd raakt de ontwikkeling in een stroomversnelling. Van soepele, onzichtbare nylon sluitingen voor kleding tot duurzame metalen exemplaren, dubbele ritsen en diverse glijders per rits. Per jaar wordt wereldwijd zo'n 400.000 kilometer geproduceerd, een ritssluiting die, vanaf de aarde gerekend, verder reikt dan de maan.
Ritsen, paperclips en balpennen. Een nieuwe serie licht de uitvinding van alledaagse gebruiksvoorwerpen toe. Wekelijks verschijnt op deze plaats een artikel over een product dat niet meer uit de samenleving is weg te denken. De geschiedenis van het voorwerp, het hedendaags belang en uitleg van de werking staan in de reeks artikelen centraal.
Een van de grootste fabrikanten van ritsen is YKK. Het bedrijf maakt 1500 verschillende ritsen in 427 kleuren:
www.ykkamerica.com
