De sterrenhemel in januari
Door W. G. Hulsman
De overeenkomst tussen een perzik en de maan lijkt ver te zoeken. Toch bestaat zij. Het bewijs daarvan is bij helder weer op 9 januari te zien. Op die avond zal de maan als een mooie, rode schijf aan de hemel staan. Een maansverduistering.
Het bijzondere hemelverschijnsel is in heel Europa en grote delen van Afrika en Azië te zien. De verduistering –waarbij de aarde tussen de zon en de volle maan schuift en zo het zonlicht tegenhoudt– begint om 19.42 uur als de maan de schaduw van de aarde binnendraait. Pas vanaf 20.50 is de maan helemaal verduisterd. Dan begint de zogeheten totaliteit. Die duurt tot 21.51 uur. Vanaf dat tijdstip treedt de maan weer langzaam uit de schaduw.
Astronomen rekenen op een maansverduistering die extra helder en extra kleurrijk is. Het is namelijk al weer ruim tien jaar geleden dat er een grote vulkaanuitbarsting op aarde plaatshad. De Pinatubo op de Filipijnen was de laatste vulkaan (1991) die grote stofwolken de lucht in spuwde. De atmosfeer van de aarde is nu schoon en helder, met als gevolg dat zonnestralen die door de aardatmosfeer gebroken worden, naar verwachting voor een mooie oranje of lichtrode lichtval op het maanoppervlak zullen zorgen.
Avondster
Voordat de maansverduistering te zien zal zijn, is er deze maand al een ander interessant hemelverschijnsel waar te nemen. Vanavond en morgenavond en -nacht is de meteorenzwerm met de naam Boötiden actief. De vallende sterren van deze zwerm komen schijnbaar vanuit het gebied tussen de sterrenbeelden Draak en Boötes, die tegen middernacht boven de noordnoordoostelijke horizon staan.
De goed zichtbare planeten zijn niet veel van plaats veranderd in vergelijking met december. Jupiter –de helderste– en Saturnus blijven 's avonds en in het begin van de nacht hoog aan de hemel staan en laten de Plejaden of het Zevengesternte nog niet los. Op 5 en 6 januari is de maan in de buurt van de twee te vinden.
Venus is iedere avond als zeer heldere verschijning boven de zuidwestelijke horizon te zien en gaat circa vier uur na de zon onder. Op de 17e staat de planeet vanaf de aarde gezien op de grootste afstand ten oosten van de zon. De 28e komt de maan dicht in de buurt van de Avondster. Bij helder weer is de kleine planeet 's middags al enkele graden boven de maansikkel te vinden.
De rode planeet Mars wint terrein en is 's morgens steeds beter boven de zuidelijke horizon te zien. De planeet beweegt deze maand van het sterrenbeeld Maagd naar Weegschaal.
Sterrengidsen
Januari brengt een maansverduistering, verder is het dit jaar rustig aan de nachtelijke hemel. Maar voor de oplettende waarnemer is er vrijwel elke nacht iets bijzonders te ontdekken. Daarbij is de ”Sterrengids 2001” een handzame handleiding. De auteurs beschrijven in de gids –die jaarlijks verschijnt– zeer gedetailleerd wat er van dag tot dag aan de hemel te zien is. Daarnaast geven zij waardevolle achtergrondinformatie, kijkadviezen en tal van overzichten. De Sterrengids is dit jaar grotendeels in fullcolour uitgevoerd.
Voor de jonge waarnemer heeft Stichting De Koepel ook een eenvoudige sterrengids uitgegeven: ”Sterren en planeten 2001”. De juniorensterrengids is helder geschreven en leerzaam. Beide boeken zijn ook een aanwinst voor schoolbibliotheken.
Mede n.a.v. ”Sterrengids 2001” door M. Drummen en J. Meeus; uitg. Stichting De Koepel, Utrecht, 2000; ISBN 90 6638 038 1; 177 blz.; ƒ 47,50. ”Sterren en planeten 2001” door E. Echternach en E. Mathlener; uitg. Stichting De Koepel, Utrecht, 2000; ISBN 90 6638 037 3; 67 blz.; ƒ 22,50.
