Nederland bouwt
een naviduct

De dijk Enkhuizen-Lelystad, de scheiding IJsselmeer-Markermeer, eindigt sinds enkele maanden aan de noordkant in een grote zandbak. Zware bulldozers met rupsbanden schuiven moeizaam door het gele zand. Een bouwvakker sleutelt aan de defecte grijper van een gestrande shovel. In het water, aan de buitenkant van de enorme bouwput, schept een baggerschip van Boskalis een lading slib van de bodem. Het bejaarde beestje knerpt ambachtelijk.

Binnenvaart
De bouw van het naviduct ging op 1 april 1999 van start. Het unieke project moet het knelpunt bij de Krabbersgatsluis opheffen. Want weg- en waterverkeer liggen op deze plek voortdurend met elkaar in de clinch. Per jaar passeren zo'n 85.000 schepen de sluis en per etmaal nemen 7500 voertuigen de brug over de sluis. Vooral in de zomermaanden –met veel recreatieverkeer– lopen de wachttijden daardoor de spuigaten uit. Onaanvaardbaar voor de binnenvaart.

„Dit kon dus niet meer”, concludeert projectleider naviduct ing. J. K. van Putten. „De politiek heeft besloten dat dit knelpunt moet worden opgelost.” Voor 140 miljoen gulden maakt Rijkswaterstaat een eind aan de ellende door de capaciteit van de Krabbersgatsluis te verdrievoudigen.

Pakweg 2 kilometer verwijderd van de bestaande waterdoorgang bouwt de Combinatie Naviduct Krabbersgat –bestaande uit VBK Hoorn, Van Laere en Boskalis– een nieuwe, dubbele sluis. De kolken zijn 125 meter lang, 12,5 meter breed en hebben een bodemdiepte van 4,50 meter minus NAP.

Het huidige wegverkeer over de dijk Enkhuizen-Lelystad rijdt binnenkort onder het sluizencomplex door. De auto's nemen daarbij een flinke duik. Over zo'n 700 meter moeten de automobilisten een hoogteverschil van zeventien meter overwinnen. Met een eventuele verdubbeling van de rijbanen in de toekomst is rekening gehouden. „Fietsers krijgen het moeilijk”, legt de projectleider uit. „Om hen tegemoet te komen, leggen we het fietspad iets minder verdiept aan.” Maar met een hoogteverschil van 14,50 meter moet een fietser straks nog behoorlijk doortrappen.

Primeur
Met deze constructie is Rijkswaterstaat erin geslaagd weg- en waterverkeer definitief van elkaar te scheiden.

De ideale oplossing zou het bouwen van een aquaduct zijn, zodat schepen een vrije doorvaart hebben van Markermeer naar IJsselmeer. Maar daarvoor is het verschil in waterhoogte soms veel te groot. Van Putten: „Dat kan oplopen tot 1,50 meter. Bij harde noordenwind kan het IJsselmeerwater 0,75 meter tegen de dijk worden opgestuwd. Dezelfde wind blaast het water aan de andere kant van de dijk, in het Markermeer, driekwart meter weg. Een open verbinding in de dijk Enkhuizen-Lelystad zou enorme stromingen veroorzaken, waardoor ernstige ontgrondingen ontstaan.”

Dus moest Rijkswaterstaat met een andere oplossing op de proppen komen. Het resultaat van de speurtocht naar mogelijkheden is een nog niet eerder vertoonde constructie van een aquaduct met sluisdeuren. Nederland heeft de primeur. „Een pracht project”, zegt Van Putten. „Als kind speelde ik al graag met zand en water. Nu zie je het hier in het groot gebeuren.” In een speciaal gebouwd informatiecentrum naast het Zuiderzeemuseum doet Rijkswaterstaat het unieke project uit de doeken.

Droge voeten
Om het sluizencomplex met droge voeten te kunnen bouwen, heeft Rijkswaterstaat langs de dijk naar Enkhuizen een poldertje van een kilometer lengte en circa 200 meter breedte aangelegd. Daarin worden stalen damwandprofielen geslagen tot in de op 24,50 meter diepte liggende afsluitende kleilaag, waardoor als het ware een droge badkuip ontstaat.

Baggeraar Boskalis heeft inmiddels tot 12 à 13 meter diepte de slappe grond weggehaald en als fundering voor de sluis pakweg 1,3 miljoen kuub nieuw zand aangevoerd, afkomstig uit het vaarweggedeelte Urk-Lemmer.

Op deze manier wordt werk met werk gemaakt, want het gedeelte vaarweg waar het zand vandaan komt, wordt op deze manier verdiept en verbreed tegen –voor het Rijk– minimale kosten. In totaal komt er circa 1,5 miljoen kuub niet te gebruiken baggerspecie vrij, dat wordt geborgen in een natuuroeverproject van 70 hectare. 's Winters dient het kunstmatige eilandje als bescherming tegen kruiend ijs, in de herfst tegen golfslag bij zwaar weer. Hiermee voldoet Rijkswaterstaat ruimschoots aan de eis om verloren gegane natuur te compenseren door de aanleg van nieuwe natuur. Van Putten is tevreden. „Er worden al zwarte sterns gesignaleerd.”

Camera's
De huidige Krabbersgatsluis blijft intact. „Het is niet zo dat we de beweegbare brug nu kunnen vastlassen. De bestaande sluis blijft beschikbaar voor de beroepsvaart, mits die onder de brug door kan.” Het bedieningsgebouw mag blijven staan, maar verliest zijn functie.

Bij het nieuwe sluizencomplex verrijst een nieuw, futuristisch bouwwerk van waaruit de sluiswachter de drie sluiskolken kan bedienen. Op strategische plekken plaatst Rijkswaterstaat camera's om goed zicht op het scheepvaart- en het wegverkeer te kunnen houden. Op 1 april 2003 is Nederland wordt het naviduct officieel voor de scheepvaart opengesteld. „Da's geen grap. De bouw is in 1999 ook op 1 april gestart.”