Verslaving aan virtueel vermaak

„Internetten kan zulke extreme vormen aannemen dat de gebruiker niet meer normaal f

unctioneert. Dit kan zo de spuigaten uitlopen dat er geen oog meer is voor de omgeving: huwelijken lopen op de klippen, relaties staan onder druk en gezinsleden worden verwaarloosd. De obsessieve internetgebruiker heeft totaal geen besef meer van de realiteit”, constateert dr. Regina van den Eijnden. Zij is onderzoekscoördinator bij het Instituut voor Onderzoek naar Leefwijzen en Verslaving (IVO) in Rotterdam. Eind september bracht het instituut een rapport uit over de gevolgen van internet op het functioneren van mensen.

Het IVO wil nog niet spreken over internetverslaving. „Daarvoor is er te weinig wetenschappelijk onderzoek verricht. Er zijn nog geen heldere criteria geformuleerd op basis waarvan je kunt zeggen dat iemand verslaafd is. We hebben alleen onderzocht welke problemen zich voordoen onder internetters”, benadrukt Van den Eijnden.

Binnen de hulpverlening is er geen overeenstemming over de vraag of internetverslaving bestaat. Er zijn al wel twee instellingen voor verslavingszorg in Nederland die zich bezighouden met deze problematiek. Kentron in Tilburg en Parnassia in Den Haag nemen het probleem erg serieus en hebben al cliënten behandeld voor hun overmatige internetgebruik. Als de cliënt zelf spreekt over internetverslaving, dan wordt zijn probleem als een verslaving behandeld door middel van therapie. In deze instellingen zijn tot nu toe veertien mensen in therapie voor internetverslaving. Daarnaast houden de hulpverleners ook telefonische consulten.

Cyberaffaires
Dr. Kimberly Young, hoogleraar psychologie aan de universiteit van het Amerikaanse Pittsburgh, bedacht het woord ”netaholic”. Zij heeft de onderzoeksgegevens vastgelegd van honderden gevallen uit de hele wereld. Haar bevindingen betreffende echtparen zijn verontrustend: „Een van de meest opvallende resultaten van verslaving is de schade aan het huwelijk. Huwelijken in het algemeen zijn de grootste probleemgebieden. Cyberaffaires zijn moeilijk voor echtparen en veroorzaken veel problemen.”

Young ontwikkelde een internetverslavingstest. Deelnemers moeten bij het beantwoorden van twintig vragen zichzelf een cijfer toekennen op een schaal van een tot vijf. Aan de hand van deze uitkomsten kunnen zij het niveau van verslaving bepalen. Hoe hoger het totaal, hoe sterker de verslaving.

Volksziekte
Lex Dierssen van de Rijksuniversiteit Groningen voorspelt in Metro, de krant voor treinreizend Nederland, dat internetverslaving „volksziekte nummer 1” wordt in Nederland. Zo ver wil Van den Eijnden niet gaan. „Ik kan niet achter deze uitspraak staan. Ik kan me voorstellen dat de problemen met internet zullen toenemen in de komende jaren. In de tijd die voor ons ligt zal moeten blijken of deze hype een tijdelijke passie is of een langdurige obsessie.”

Het IVO heeft, in samenwerking met het Amsterdamse bureau voor Onderzoek en Statistiek, al een enquête gehouden onder 1500 Amsterdammers. Sommige uitkomsten noemde voor Van den Eijnden opvallend. „Uit het onderzoek is gebleken dat jonge mannen het meest vatbaar zijn voor overmatig internetgebruik. In het onderzoek gaven zij ook aan zich vaak eenzaam te voelen. Een mogelijke verklaring is dat mannen minder sociale vaardigheden hebben dan vrouwen. Als een vrouw zich eenzaam voelt, lucht ze haar hart bij een goede vriendin. Mannen hebben hun voetbalvrienden, maar tot verregaande intimiteit komt het vaak niet. Deze groep eenzame mannen verliest zichzelf vervolgens op het web. Favoriete wegen die op internet bewandeld worden, zijn chatsites, spelletjessites en erotische sites. Internet is een uitlaatklep voor de mannen en in sommige gevallen een manier om problemen te vergeten.”

Ontwenningsverschijnselen
De onderzoeksresultaten lieten zien dat mensen met veel vrije tijd relatief meer risico lopen om door internet in een isolement terecht te komen. Daarbij moet ook gedacht worden aan WAO'ers en studenten. Van de ondervraagde Amsterdammers zegt 4 tot 7 procent minder contact met vrienden en familie te hebben door het internetgebruik. Bij 5 tot 11 procent klagen partners, kinderen of ouders dat de ondervraagde te veel internet.

Van den Eijnden: „Je zou kunnen spreken van ontwenningsverschijnselen als de fanatieke internetgebruiker de toegang tot de digitale snelweg ontzegd wordt. De gebruiker is in gedachten steeds met internet bezig en raakt geïrriteerd als hij het web niet op kan. Ook een slecht humeur en agressief gedrag horen tot deze kenmerken. De probleemgebruiker gaat stiekem internetten om zijn innerlijke onrust te bevredigen. In sommige opzichten lijkt dit op alcohol- of nicotineverslaving. Probleemgebruikers van internet zijn mensen die moeilijk onderscheid kunnen maken tussen realiteit en fantasie. Ze kunnen de werkelijkheid en de virtuele wereld niet goed onderscheiden.”

Virtuele knuffel
Er is dus blijkbaar een link te leggen tussen eenzaamheid en internetgebruik. Mensen zijn op zoek naar intimiteit en vriendschap. Van den Eijnden: „Sommigen zijn dusdanig teleurgesteld in de harde werkelijkheid, dat ze zich willen verliezen in een fantasie. Ze hebben klappen opgelopen in hun sociale leven en beproeven nu hun geluk in virtuele contacten. Ze hebben het lef niet meer om energie te steken in het opbouwen van 'normale' sociale contacten. De vraag is natuurlijk of deze internetrelaties voldoen.”

Virtuele contacten hebben natuurlijk beperkingen. Een groot deel van de non-verbale communicatie valt weg, want ook virtuele intimiteit kent z'n grenzen. Een klap op de schouder of een knuffel lukt niet digitaal. Er zijn voor dit probleem smilies uitgevonden: toetsenbordcombinaties die, op z'n kant gelezen, emoties of gevoelens moeten uitdrukken. De bekendste is de glimlach :-), terwijl #-) bijvoorbeeld staat voor: de hele nacht doorgezakt; zo zijn er honderden combinaties. Ook het fenomeen webcam, een cameraverbinding via internet, heeft zijn intrede gedaan, waardoor het allemaal bijna echt lijkt. Toch blijft het maar een onhandige schijnoplossing, een surrogaat voor de realiteit.

Internetverslaving gaat nogal eens gepaard met andere verslavingen. Op internet zijn mogelijkheden te over om een verslaving in stand te houden. Je kunt je voorstellen dat iemand die gokverslaafd is liever in z'n eentje op de zolderkamer achter zijn pc zit, dan dat hij in het casino zijn verslaving uitleeft. In de goktent kunnen anderen je nog op je vingers tikken als je enorm veel geld over de balk smijt, er is nog enige sociale controle. Op internet is er niemand die je in de gaten houdt, ieder kan ongestoord z'n gang gaan. Iemand met een koopverslaving kan aan de lopende band produkten bestellen en een seksverslaafde kan ongelimiteerd erotische sites bezoeken, aldus Van den Eijnden.

Deze maand begint het IVO een groots opgezet onderzoek onder internetgebruikers, waarin proefpersonen voor een langere periode worden gevolgd en ondervraagd. Over drie à vier jaar verwacht het IVO meer inzicht te hebben in problematisch internetgebruik.