De sterrenhemel in november

Bij zijn cirkelvormige reis om de aarde krijgt Hubble om de drie kwartier een temperatuurschok. Vanuit de schaduw van de aarde zweeft de telescoop plotseling in het volle zonlicht, of omgekeerd. De eerste zonnepanelen van de Hubble, gelanceerd in 1990, bleken deze temperatuurschok niet aan te kunnen en veroorzaakten trillingen. De gevoelige apparatuur van de telescoop kon daar niet tegen. Daardoor vielen de eerste resultaten van de waarnemingen tegen en kreeg Hubble tijdens een opknapbeurt in 1993 een stabiel paar zonnepanelen aangemeten. Sinds die tijd is de ruimtetelescoop een waardevol hulpmiddel voor sterrenkundigen over de hele wereld.

Ruimtevaartdeskundigen onderwierpen de nieuwe panelen in Noordwijk aan uitgebreide tests. De technici bootsten de zon na door de panelen in een vacuümruimte bloot te stellen aan intensief licht en extreme temperatuurswisselingen. Estec, een onderdeel van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA, is het enige bedrijf ter wereld dat dit onderzoek kan uitvoeren.

Sterrenregen
De ruimtetelescoop heeft geen last van beeldverlies veroorzaakt door de atmosfeer van de aarde. Maar de dampkring levert ook mooie taferelen op die voor Hubble onzichtbaar zijn. Kleine stofdeeltjes uit de ruimte verbranden op het moment dat ze met grote snelheid de dampkring binnendringen en trekken daarbij een spoor van licht langs de nachtelijke hemel. Wanneer de aarde de baan van een komeet kruist, is de kans om zulke meteoren –in de volksmond vallende sterren– te zien groter. Twee meteorenzwermen vragen in november de aandacht. Aan het begin van de maand, rond 3 november, veroorzaken de Tauriden lichtflitsen aan de nachtelijke hemel. Onder gunstige omstandigheden komen zo'n tien vallende sterren per uur uit het schijnbare middelpunt van het sterrenbeeld Stier.

De Leoniden leveren waarschijnlijk meer kijkplezier op. De meteorenzwerm bereikt op 17 november zijn maximum. De verwachtingen onder astronomen zijn, evenals vorig jaar, hooggespannen. Eén keer in de 33 jaar heeft de zwerm een zogenaamd supermaximum, waarin het gedurende een paar uur letterlijk sterren regent. In de nanacht is de kans hierop het grootst.

De meeste planeten zijn goed zichtbaar. Jupiter en Saturnus bevinden zich in het sterrenbeeld Stier en zijn aan het einde van de maand in oppositie. Vanaf de aarde gezien staan ze precies tegenover de zon aan de hemel en zijn dus de gehele nacht zichtbaar. Met de rode ster Aldebaran en het Zevengesternte –of Pleiaden– in de buurt vormen de reuzenplaneten een mooi geheel. In de nachten van 12 en 13 oktober bevindt ook de maan zich in de buurt. Hoewel die wat storend licht veroorzaakt voor de liefhebbers van details, levert het een mooi schouwspel op voor mensen die 's avonds om een uur of tien hun blik even naar boven richten.

Nieuwe manen
Een groep satellietjagers maakte vorige week de ontdekking bekend van vier nieuwe manen bij Saturnus. Daarmee komt het totaalaantal ontdekte manen bij de planeet met de ringen uit op 22. De vier manen, met een geschatte middellijn van 10 tot 50 kilometer, draaien op grote afstand om de planeet heen. Om nieuwe manen te ontdekken, fotograferen astronomen ieder uur de omgeving van de planeet en vergelijken de foto's met behulp van de computer.

Mercurius is vlak voor zonsopkomst te zien aan de oostelijke horizon. De planeet komt halverwege de maand ongeveer twee uur voor de zon op en is dan het beste zichtbaar, al blijft een verrekijker nodig. Ook Mars is 's ochtends in het zuidoosten waar te nemen. De rode planeet staat in het sterrenbeeld Maagd. De heldere Venus is te zien in de avondschemering en is elke dag iets langer zichtbaar. Op 29 november bevindt de smalle maansikkel zich in de buurt van Venus.