Een e-book bij de open haard

Stel je voor: tegenover je in de trein zit een lezende man. Je ziet de kaft van zijn boek: ”Weduwe voor een jaar” van John Irving. Of ”De jacobsladder” van Maarten 't Hart. Of de ”Belijdenissen” van Augustinus. Zo'n titel zegt iets over die onbekende lezer. Je wordt nieuwsgierig naar hem, kijkt naar zijn gezicht, besluit een gesprek te beginnen – of juist niet. Dat alles kan de kaft van een boek op zijn geweten hebben.

Straks wordt alles anders. Er kan nog steeds een lezende man tegenover je in de trein zitten, maar in plaats van een papieren boek heeft hij nu een apparaatje op schoot. Hij leest pagina voor pagina van het beeldscherm, in volstrekte anonimiteit. Niemand kan zien hoe dik zijn boek is, of hij een roman leest of een wetenschappelijk werk, en hoe ver hij al gevorderd is. Geen mens kan zich meer met zijn lectuur bemoeien.

Iedereen die vorige week de Frankfurter Buchmesse bezocht heeft, moet toegeven dat zo'n toekomstbeeld heel reëel is. De aandacht voor elektronische media is, vergeleken met vorig jaar, minstens vervijfvoudigd. Een volledige hal is gewijd aan ”printing on demand” –teksten worden op aanvraag afgedrukt–, online-boekhandels en e-books. Voor het eerst is de door Microsoft beschikbaar gestelde e-book-prijs van 100.000 dollar uitgereikt. En de Buchmesse zelf kent inmiddels ook een virtuele variant, met e-stands die het hele jaar door bezocht kunnen worden.

Toen de boekdrukkunst net was uitgevonden, beleefde het handschrift even een ongekende opbloei. Maar gedrukte boeken bleken op den duur goedkoper en makkelijker verkrijgbaar, handschriften werden iets voor verzamelaars. Zou je de parallel kunnen doortrekken? Zal het e-book de strijd winnen en het papieren boek teruggedrongen worden naar de boekenkast van de bibliofiel?

De ontwikkelingen gaan duizelingwekkend snel. Schreef Arjen Fortuin vorige maand nog in NRC: „Een boek lezen op de pc blijft nog steeds eerder een komisch dan een aangenaam tijdverdrijf”, inmiddels is die stelling toch enigszins achterhaald. Deze week komen ook in Nederland draagbare leesapparaatjes op de markt, die wellicht binnenkort voor iedereen betaalbaar zijn. Dat zou wel eens een omslag kunnen betekenen. Een boek lezen wil je immers op de bank, in het vliegtuig, in bed en op de wc. Niet iedereen voelt ervoor om naar al die plaatsen een computer mee te slepen. Maar een klein, draagbaar apparaatje, dat niet meer weegt dan een dik boek... Dat verandert de zaak.

Al zijn er nu nog weinig boeken in digitale vorm beschikbaar, in de toekomst zal dat ongetwijfeld veranderen. Op één voorwaarde: de lezer moet zich laten overtuigen. Dat laatste is heel waarschijnlijk, althans, wat betreft bepaalde soorten boeken. Voor studenten en scholieren bijvoorbeeld kan het e-book erg handig zijn, of voor mensen die een grote stapel lectuur willen meenemen op reis, of voor wetenschappers die hun eigen naslagwerken in het buitenland bij de hand willen hebben.

Nederlandse uitgevers beginnen echter met het op de markt brengen van romans. Dat betekent dat e-books juist als lectuur-ter-ontspanning beschikbaar komen, en je kunt je in ernst afvragen of de lezer dát wil. Kun je eigenlijk wel bij kaarslicht voor de open haard zitten met een glaasje wijn en een e-book? Het materiaal is harder, de uitstraling is killer – en als een lezer van romans ergens gevoelig voor is, dan is het voor sfeer. Hij wil de geur van drukinkt ruiken, het papier voelen, de ouderdom van zijn editie kunnen aflezen aan omslag, papierkleur, ezelsoren en koffievlekken.

Hoe goed de letters van de e-booklezer ook mogen zijn, drukinkt heeft een nóg stabielere uitstraling. Al kunnen je ogen het urenlang volhouden om naar een beeldscherm te kijken, papier geeft nog steeds meer rust. Het ouderwetse boek kost geen elektriciteit, hoeft nooit te worden opgeladen en is altijd gebruiksklaar. Je kunt weliswaar niet naar een bepaald woord zoeken, maar waarom zou je dat willen – bij een roman? Een papieren boek is houdbaar, zelfs midden in de woestijn en op alle andere plaatsen waar elektriciteit niet direct voorhanden is. Alleen daarom al zal het traditionele boek nooit verdwijnen.