Oostvaardersplassen in de Delta

Boven het natuurgebied De Prunje bij Serooskerke jaagt een sperwer op smienten en graspiepers. Vanaf de dijk van de Oosterschelde volgt Thijs Kramer van de ZMF het schouwspel met belangstelling. Uit angst voor de roofvogel stijgt een grote groep eenden uit het water op. Enkele honderden meters verderop strijken de vogels neer in de bordeauxrode deken van lamsoor. „Zij zijn bang”, weet Kramer, „maar dat is helemaal niet nodig. Eenden zijn veel te groot voor een sperwer.”

Kramer vervolgt zijn excursie op het dijklichaam en houdt even later halt bij een volgend project van plan Tureluur: een hoogwatervluchtplaats voor scholeksters en rose grutto's. Bij duizenden wachten de steltlopers in de luwte van de brede Deltadam op een smalle zandplaat op het moment dat het getijde in de Oosterschelde keert. Zodra de schorren in de zeearm droogvallen, zullen ze de 'vluchtheuvel' verlaten.

De uitvoering van plan Tureluur is aan de zuidkant van Schouwen-Duiveland volop aan de gang. Vrachtwagens en shovels hebben bezit genomen van de akkers en grijpen rigoureus in het landschap in: Grote hoeveelheden grond worden van de ene plaats naar de andere gebracht. Een deel van het project in De Prunje is gereed: ganzen en tureluurs hebben er inmiddels hun onderdak gevonden.

Prestigieus
Plan Tureluur is een prestigieus project waarin diverse overheden en organisaties sinds begin jaren negentig samen werken aan het herstel van de natuur in de Oosterschelde. En dat is hard nodig, aldus Thijs Kramer van de ZMF, die de spil vormt van de werkzaamheden. „Vooral voor de tienduizenden vogels die hier zomers en 's winters verblijven. Hun leefmilieu staat onder grote druk.”

Volgens Kramer is de vogelstand de afgelopen decennia behoorlijk in het gedrang is gekomen. Bij bezoekers wekt zo'n uitspraak op het eerste gezicht verbazing en ongeloof. Juist de natuur in de Oosterschelde heeft sinds de jaren zestig toch altijd hoge prioriteit gehad? „Klopt”, zegt Kramer. „De stormvloedkering werd speciaal voor de instandhouding van de natuurlijke waarden ontworpen en met extra veel geld aangelegd.”

Toch wijzen tellingen van vogelaars op stagnatie en inkrimping van de vogelpopulatie. Dat houdt volgens Kramer direct verband met de afname van het areaal aan schorren en zandplaten in de Oosterschelde. Vooral steltlopers als de tureluur en de scholekster verblijven graag op zulke 'eilandjes' in en langs het water: met hun lange snavels zuigen ze er pieren en ander voedzaam materiaal uit.

De vermindering van de schorren heeft op haar beurt weer te maken met de enorme zandhonger van de Oosterschelde. Kramer: „Door de stormvloedkering en de aanleg van het werkeiland Neeltje Jans kan er veel minder water naar binnen. Het gevolg is dat de brede en diepe geulen niet meer op peil kunnen worden gehouden. Dat leidt ertoe dat ze zich gaan vullen met zand. In feite wordt dat van de schorren en platen afgesnoept.”

Opvang
Om de vogels voedselrijke locaties te garanderen, is de aanleg van binnendijkse natuurgebieden broodnodig, aldus Kramer. Plan Tureluur telt 44 projecten die voor opvang moeten zorgen. Eenvijfde deel is inmiddels gereed. Zo is de Van Haaftenpolder tussen Tholen en Sint Philipsland veranderd in een zout-zoet moeras. Hetzelfde is het geval met de Galgepolder aan de voet van de Zeelandbrug.

Het zwaartepunt van de operatie ligt op Schouwen-Duiveland, aldus Kramer. De zuidkant van het eiland krijgt bijna over de gehele lengte zout-brakke moerassen. Een deel is al gerealiseerd. „Op de minste verandering reageert de natuur onmiddellijk: er groeit meteen lamsoor en zeeaster. Vogels hebben dat direct in de gaten. In een deel van de Prunje broedden nog in het jaar waarin het project werd afgerond, zestig kluten.”

Plan Tureluur omvat ongeveer 2000 hectare landbouwgrond, waarvan ruim de helft op Schouwen-Duiveland ligt. Het grootste deel van de akkers is inmiddels opgekocht met geld van het ministerie van LNV en Rijkswaterstaat. Voor het totale plan is ruim 120 miljoen gulden nodig. „We zijn nog volop bezig met grondverwerving”, zegt Kramer. „Over het aanbod hebben we niet te klagen: Dat is groter dan het budget.”

Landbouwers
Ook over de relatie met de landbouwers klagen de natuurorganisaties in Zeeland niet, aldus de ZMF-woordvoerder. „In eerste instantie merk je dat de boeren sceptisch zijn. Zij krabben achter het oor als zij horen dat hun gronden nodig zijn voor vogels.”

Voorlichting is van essentieel belang. Op informatiebijeenkomsten wordt Kramer dan ook niet moe om te wijzen op het internationale belang van Plan Tureluur. Vogels gebruiken zowel de Wadden als de Oosterschelde als een tussenstation op hun trektochten van Siberië naar Afrika en andersom. „Ze komen hier broodmager aan. Als ze enkele maanden hebben bijgetankt, vervolgen ze hun reis.”

Een bijkomstig, maar volgens Kramer geen onbelangrijk gevolg van plan Tureluur is dat de Oosterschelde voor toeristen aantrekkelijker wordt. „Het landschap krijgt een goede uitstraling. Zonder overdrijving zou je kunnen spreken over de Oostvaardersplassen van het Deltagebied.”