Een blauwe long met een groen hart

Ooit was het eiland Tiengemeten niet meer dan een zandplaat van 5 hectare (of 10 ”gemeten”, een gemet is ongeveer een halve hectare). Schepen uit overzeese gebieden gingen nabij het zandpukkeltje een paar weken verplicht in quarantaine. Stelde de chirurgijn een besmetting vast, dan duurde het oponthoud langer. Zieke zeelieden kregen verpleging in het quarantainegebouw. Op een aparte plek in het oostelijke poldertje vonden de overledenen een rustplaats.

Vanaf 1750 volgde de ene inpoldering op de andere. Dankzij het slib van de zee en uit de rivieren groeide het eiland tot een oppervlakte van ruim 1000 hectare. De strijd tegen het water werd in 1953 voor het laatst verloren. Nadien werden de diverse binnendijken afgegraven, het vrijkomend materiaal was geschikt om er de buitendijk mee te versterken, die overigens nog niet de elders voorgeschreven Deltahoogte heeft.

De recente geschiedenis van het eiland is eveneens bewogen. Toen de provincie Zuid-Holland in 1994 besloot dat Tiengemeten een groene bestemming moest krijgen, brak het protest los. Veel oudere inwoners hadden een sterke binding met het eiland, generatieslang was er gewerkt in de riet- en biezencultuur. Door het provinciebesluit zou nu ook de landbouw moeten verdwijnen. De alternatieven waren echter slechter: projectontwikkelaars wilden er graag landhuizen op bouwen en baggeraars zagen er wel een ideaal opslagterrein in.

Belofte
Verzekeraar AMEV, lange tijd eigenaar van Tiengemeten, deed het in 1997 voor 30 miljoen gulden van de hand aan Natuurmonumenten. Die vereniging beloofde dat ze de belangen van de direct betrokkenen zou dienen. Bewoners kregen vervangende woonruimte aangeboden en voor de ondernemers was er een schadeloosstelling.

Het 'erewoord' van toen wordt tot op vandaag nagekomen. Omdat met de laatste maatschap nog geen overeenstemming is bereikt, boert Natuurmonumenten –met behulp van loonwerkers– sinds een paar jaar lustig mee, om op deze manier geen wildschade te veroorzaken of onkruidplagen en plantenziekten op te roepen voor de overgebleven akkerbouwers.

Vorige week zette staatssecretaris Faber van Natuurbeheer voet aan wal op het eiland om samen met de Zuid-Hollandse gedeputeerde Van der Sar het startschot te geven voor het project Deltanatuur. Doel ervan is het herstel van de oorspronkelijke 'wildernis' in de monding van Rijn en Maas. Tegelijk kan het project dienen als bijdrage aan de problematiek van de waterberging zoals die de laatste jaren manifest is.

Tiengemeten is een van de zes onderdelen van Deltanatuur. De noordrand van Goeree-Overflakkee hoort er bij, net als de zuidoostrand van de Hoeksche Waard. Verder omvat Deltanatuur de zomen van Haringvliet en Hollands Diep, de hele Biesbosch en het voornemen om de in het gebied aanwezige krekenstelsels op te waarderen en uit te breiden. Door de terugkeer van het getij in Haringvliet en Hollandsch Diep, waartoe al enige tijd geleden werd besloten, komen de zoet- en zoutwatermilieus terug die oorspronkelijk in het gebied thuishoren.

ICES-geld
De Deltanatuurgebieden –bij elkaar 3000 hectare– moeten minimaal 500 hectare groot en aaneengesloten zijn en 70 procent van het hele project moet onder invloed staan van rivier of getij. Deltanatuur moet op die manier een open waterrijke ruimte worden tussen Rotterdam, de Drechtsteden en het westelijk deel van de Noord-Brabantse stedenring. Het benodigde geld voor de aanleg komt uit het landelijk budget voor economische structuurversterking, de zogenaamde ICES-gelden.

De inmiddels in het leven geroepen stuurgroep Deltanatuur bepaalde al een aantal zogenaamde zoekgebieden, de plekken waar de kansen voor het project het grootst zijn. Want anders dan bij eerdere gelegenheden, moet de medewerking van boeren, omwonenden en bestuurders geheel vrijwillig van aard zijn. „Niemand zal van zijn grond worden gejaagd”, aldus Faber vorige week.

Gedeputeerde Van der Sar ziet de beoogde „vliegende start” van het project in gevaar komen als tot 2004 niet meer geld beschikbaar komt dan de eerste 18 miljoen gulden die ervoor op de LNV-begroting staan. Faber onderkent het knelpunt, „maar elders in het land speelt exact dezelfde problematiek.” Omdat het meeste geld op zal gaan aan de aankoop van bezittingen, verwacht ze dat de 'schaarste' van het begin niet al te veel problemen zal geven. „Als het echt gaat knellen en er komen eenmalig onmisbare gronden te koop, dan zal ik er een mouw aan moeten passen”, belooft Faber.

Grote grazers
Lopen er op Tiengemeten sinds twee jaar al 75 Schotse Hooglanders op 180 hectare, het is de bedoeling dat deze grote grazers, aangevuld met 'wilde' paarden, straks het hele eiland in bezit krijgen. Dijkverlaging op sommige plaatsen –zogenaamde drempels– moet ervoor zorgen dat het brakke water de lage gedeelten in bezit neemt. De Blanke Slikken, zoals die op dit moment op Tiengemeten liggen, zijn een voorproefje van de nieuwe natuur: jaarlijks broeden er tweehonderd paartjes zeldzame blauwborsten in het moerasgebied. Boswachter H. Maijer van Natuurmonumenten ziet de toekomst van Deltanatuur zonnig in: „Nu al zie je steeds meer mensen tussen onze tarwe bivakkeren. Over tien jaar hebben we hier een prachtig gebied met volop mogelijkheden voor natuur en recreatie. Onze net geopende natuurcamping is er een kleine voorbode van.”