Vindingrijkheid en
'n vleugje idealisme
Door N. Sterk
Waterkracht is een onuitputtelijke en schone energiebron. Door met de kracht van stromend of vallend water een dynamo aan te drijven, ontstaat elektriciteit. In het vlakke Nederland valt niet zo heel veel energie te winnen uit water, maar met een beetje vindingrijkheid en een vleugje idealisme is nog aardig wat te bereiken. Sinds vrijdag draait in Roermond, na 26 jaar stilstand, weer een waterkrachtcentrale die schone stroom levert aan 700 huishoudens.
De centrale van de voormalige Elektro Chemische Industrie (ECI) in Roermond staat aan de Roer. Vanaf de plaats waar het riviertje uitmondt in de Maas gezien, even stroomopwaarts. Het gebouw naast de centrale staat inmiddels ook in de steigers. De omvangrijke oude industriewijk waar het voormalig ECI-bezit deel van uitmaakt, wordt grondig gerenoveerd.
Soms betekent renoveren afbreken, maar vaak ook bewaren, opknappen en een andere bestemming geven. Exclusieve wooneenheden die in de oude gebouwen komen, moeten ervoor zorgen dat met name de zogenaamde yuppen –young urban professionals– zich straks thuis zullen voelen in dit stadsdeel.
Voorlichter J. Delsing van het waterschap Roer en Overmaas in Sittard toont zich bijzonder blij met de gang van zaken. „De situatie in Roermond is te vergelijken met die in Maastricht. Toen daar de keramiekindustrie verhuisde vanuit het stadshart, kwam er opeens een groot te ontwikkelen gebied vrij, op de beste plek. De restauratie van de waterkrachtcentrale zette in Roermond eenzelfde ontwikkeling in gang. Oude panden worden verbouwd: onderin winkels, daarboven dure woonlagen. De centrale fungeerde hier als trekker.”
Rijke historie
De ECI-centrale heeft een rijke historie. Ze werd gebouwd in 1920 door de NV Het Steel. In 1926 werd ECI eigenaar. Dit bedrijf had behoefte aan stroom voor de elektrolytische fabricageprocessen. Toen tijdens de bezettingsjaren de stroomvoorziening voor de stad problemen gaf, leverde de waterkrachtcentrale elektriciteit aan het net, in het bijzonder aan het ziekenhuis van Roermond. Dat duurde van september 1944 tot eind februari 1945.
Op 28 februari 1945 werd de centrale opgeblazen, maar in mei 1948 ging zij weer open, volledig in oude luister hersteld. Tot 1974 deed zij nog dienst, toen stopte de ECI (inmiddels onderdeel van Akzo) haar productie en viel het doek. Delsing: „De centrale was ook voor eventuele andere exploitanten te onrendabel om langer open te houden.” Maar tijden veranderen, net als idealen, en in december 1997 waren er de eerste plannen om het industrieel erfgoed te bewaren en nieuw leven in te blazen.
Het Belgische Ecowatt, specialist in ontwikkeling en exploitatie van kleinschalige waterkracht en met een voorliefde voor herbestemming van oude industrieën, benaderde in eerste instantie energiebedrijf Mega-Limburg (tegenwoordig onderdeel van stroomgigant Essent), maar die firma zag er geen brood in.
Een volgend verzoek, nu aan energie- en wateronderneming Nuon, pakte beter uit. Dr. Annemarie Goedmakers, directeur Nuon International en Duurzame Energie, hapte graag toe. „Bovendien bezat Nuon al twee waterkrachtcentrales: die in Maurik (10 megawatt) en in Alphen aan de Maas (14 MW).” Nuon heeft inmiddels zo'n 40.000 natuurstroomklanten (zon-, wind- en waterenergie) en ongeveer 7000 afnemers van ecostroom. Dat is energie waaraan ook biomassa bijdraagt: stortgas, industrieel fermentatiegas en rioolgas.
Seine-centrales
Dat het Nuon ernst is met kleinschalige waterkrachtcentrales moge blijken uit de recente overname –deze zomer– van twee dergelijke bedrijven in de Seine, samen met Unit Energy France. De partners gaven gezamenlijk 42 miljoen gulden uit voor de twee centrales vlak bij Rouen, goed voor 6 en 8 megawatt en daterend uit respectievelijk 1988 en 1992. In totaal wekken beide Franse installaties jaarlijks 60 miljoen kilowattuur schone energie op, goed voor circa 20.000 huishoudens. De centrales liggen in dammen die ooit zijn aangelegd om de bevaarbaarheid van de Seine te verbeteren.
Ook in eigen land kocht Nuon er tussendoor nog een kleintje bij: een watermolen op het landgoed Hackfort in de Achterhoek. Roermond is daarmee de zesde waterkrachtcentrale in de categorie kleinschalige waterkracht; tot 15 MW.
Nederstroom is de naam voor de samenwerking van Ecowatt en Nuon. In totaal verspijkerde Nederstroom 4,5 miljoen gulden om de centrale weer voor dertig jaar klaar te maken. „We willen haar wel iets sneller afschrijven, maar drie decennia moet zij nu zonder grote problemen kunnen draaien”, zegt Goedmakers.
Omdat de centrale 26 jaar stillag waren in- en uitlaat danig dichtgeslibd. Het waterschap Roer en Overmaas verwijderde het slib en restaureerde de verwaarloosde en ingestorte oevers. Delsing: „Een halfjaar werk en 1,5 miljoen gulden verder heeft de centrale nu voldoende ruimte voor de in- en uitstroom.”
Vispopulatie
De Roer heeft een unieke vispopulatie, met zeldzame soorten zoals beekforel, vlagzalm en sneep. Ook vaker geziene soorten zoals kopvoorn, serpeling, riviergrondel, blankvoorn, baars en paling verdienen de volle aandacht bij de uitvoering van het restauratieproject. Om eitjes te leggen, moeten veel soorten stroomopwaarts kunnen zwemmen. Het waterschap nam op zich een bestaande vistrap (uit 1983) op te knappen en een volledig nieuwe vispassage te bouwen, samen goed voor nog eens 3 miljoen gulden, zegt Delsing.
„De voorbereidingen starten op dit moment. De nieuwe bypass voor de vissen is nogal complex omdat hij dwars door het stedelijk gebied moet komen.” De vis vanuit de Roer, stroomafwaarts richting Maas, moet eveneens vrij baan krijgen, want vis die door de turbines van de centrale gaat, komt er vaak danig beschadigd uit. Nuon zal daarom zorgdragen voor de bouw van een kostbaar en uniek visgeleidingssysteem, waarbij de vis met behulp van licht- en geluidssignalen en bellenschermen om de centrale heen wordt geleid.
Nulmeting
In de afspraken die het waterschap daarover maakte met exploitant Nuon, het zuiveringschap en de zoetwaterhengelaars uit de omgeving, staat dat eerst een visseizoen lang zal worden uitgetrokken voor een zogenaamde nulmeting. Delsing: „Eerst moeten alle vissoorten op hun eigen tijd op- en neerwaarts trekken, voorzover als dat nu gaat. Daarna legt het waterschap, eigenaar van de centrale, de vistrap aan, en bouwt exploitant Nuon het visgeleidingssysteem. Na de volgende metingen kunnen we dan, indien nodig, nog verbeteringen aanbrengen.”
Dirk Snikkers, projectleider voor de voormalige ECI-centrale voor Nuon: „De Roer is een ecologische rivier; die mag geen schade oplopen. In de vergunning die we hebben staat als eis 0 procent schade met een marge van 5 procent. Het geluids- en lichtsysteem –met stroboscooptechniek, lichtflitsen in een bepaald ritme– en de bellengordijnen zijn in het buitenland slechts twee of drie keer eerder toegepast en dan in helder water. De Roer is tamelijk donker. Dat wordt dus nog een hele klus, maar we verwachten die goed te kunnen klaren.”
