Compost zonder stank of vliegjes

Hoe lang is het geleden dat de eerste VAM-vaten verschenen in de achtertuintjes? Zeker een jaar of twintig, waarschijnlijk nog wel wat langer. Met een onduidelijke handleiding erbij of helemaal niets. Op elke verjaardag wisten de gasten er wel wat over te vertellen. Geen aardappelschillen erin, geen koffieprut of een beetje, en te veel keukenafval zonder tuinvuil ertussendoor gaf ook problemen. „Nee meid, eierschalen moet je d'r ook niet inkieperen, want die verteren helemaal niet.”

Na een flitsende start leden veel VAM-vaten al snel een kwijnend bestaan. Eronder verscheen een straaltje onduidelijke drab, erboven wolkten de fruitvliegjes. En compost? Ho maar, tenminste in veel gevallen. Een klein aantal doorzetters peutert af en toe nog een emmertje onduidelijke tuinaarde uit het gat, waar dan vervolgens de afdekschuif maar nauwelijks weer voor wil. Honderdduizenden VAM-vaten vonden de weg naar de burger en staan de kopers –met gemeentesubsidie toch meestal nog zes of zeven tientjes te dokken– nu letterlijk in de weg.

De Coöperatieve Vereniging VAOP uit Hilversum vindt dat dat anders kan en moet en introduceert daarom dezer dagen als „wereldprimeur” het BioCom-gft-compostvat. Gisteren werd de BioCom gepresenteerd in Zeist, eind juni staat de mobiele combinatie van minicontainer en geavanceerd compostvat als trekker op een Keulse vakbeurs. Daarna kan de vinding „Europa gaan veroveren”, aldus pr-man P. Steltman.

Lagere kosten
De VAOP heeft als doel „bruikbare afvalstromen voor haar leden –ongeveer de helft van de Nederlandse gemeenten– te begeleiden tegen de laagst mogelijke kosten”, zegt VAOP-woordvoerder P. Evenhuis. De vereniging werd zes jaar geleden opgericht „ter doorbreking van de structuren van de afvalmarkt.” Met glas en papier timmert de coöperatie al aardig aan de weg (30, 35 procent van beide marktsegmenten loopt via het VAOP-kanaal), textiel zit eveneens in de lift (nu 8 tot 10 procent). De leden kwamen echter ook met de vraag of de VAOP iets kon doen tegen de steeds stijgende kosten van het inzamelen en verwerken van GFT.

Inzameling en verwerking van huishoudelijk afval kost jaarlijks meer dan 3 miljard gulden. Het GFT is daarvan, met bijna 1 miljard gulden per jaar, de grootste kostenpost. Een gemeente van 100.000 inwoners kan zich op jaarbasis minstens 1 miljoen gulden besparen als de burger zelf z'n composteerbare afval verwerkt en gebruikt om er het eigen tuintje mee te verrijken, zo rekent de VAOP snel voor. In een wervende folder wordt zelfs het bedrag van 3 miljoen genoemd, maar dat is wellicht wat te rooskleurig voorgesteld.

De geestelijke vader van de BioCom is H. Swinkels, tot voor enkele jaren werkzaam bij de Vuil Afvoer Maatschappij (VAM, met de bekendste 'poot' in Wijster). Samen met bevriende deskundigen dokterde hij enkele jaren aan een oplossing die nu rijp is voor presentatie en liefst grootschalige introductie.

Luchtdoorstroming
Het eerste 'geheim' van de BioCom is de „perfecte luchtdoorstroming”, zegt Swinkels, „waardoor de voor de afbraak verantwoordelijke micro-organismen blijvend over voldoende zuurstof beschikken.” Want zuurstofgebrek zorgde in het verleden altijd voor onvolledige afbraak en daarmee voor methaanstank. Voor zuurstofinlaat zitten er roosters in de zijkant van de container, heeft hij een geperforeerde roestvrijstalen bodemplaat en een in het midden verhoogd deksel met luchtfilter dat als schoorsteen dienst doet.

Onder de BioCom zit een lekbak. Door de verhoging in het midden van de bodem loopt het lekvocht naar een gootje. Via een slangetje kan het vocht weglopen –als vloeibare mest naar de tuin– of worden afgetapt. Mocht er toch condensvocht tegen het deksel 'neerslaan' –60 procent van het gft is tenslotte vocht–, dan loopt dat via een uitsparing ook richting afvoerslang. Zo komt het vocht niet opnieuw in het vat terecht en verloopt de compostering beter.

Om het omzettingsproces wat te helpen, krijgt de BioCom-gebruiker een paar zaken bijgeleverd. Het standaard zakje Franse boomschors wordt bij de start op de bodemplaat gestrooid om een prima luchtdoorvoer te garanderen. Ook wordt een zakje compostversneller (o.a. kalk) meegeleverd. Om de twee weken moet er wat van dit goedje over het gft worden gepoederd. Het klapstuk ten slotte is de bijlevering van een emmertje geselecteerde compostwormen. Als het composteren net is begonnen, mogen die erbij om het afbraaktempo te versnellen. Wie het allemaal niet in één keer snapt, leest de bijgesloten folder of start de 8 minuten durende instructievideo.

Niet vol te krijgen
Binnen een half jaar kan de eerste prima compost worden geoogst via een zijuitgang, beloven VAOP en Swinkels. „Met een volumereductie van 66 procent is de BioCom niet vol te krijgen”, zegt de bedenker, die het prototype maandenlang uitprobeerde in de eigen tuin, met de gft-productie van het eigen huishouden. „Het is werkelijk een prachtapparaat, dat werkt als een trein.”

Gemeenten zullen als vanzelf net zo enthousiast raken over de BioCom als de bedenkers ervan, menen de laatsten. „Een rekenvoorbeeld voor 145.000 bewoners op de Noordwest-Veluwe (48.000 huizen) geeft een besparing te zien van 19.000 ton per jaar. Omgerekend is dat bijna 2,5 miljoen gulden. Gemeenten hoeven zelf nauwelijks te investeren in de BioCom, want de VAOP stelt hem ter beschikking voor het luttele bedrag van 1 euro per maand.”

Het is de bedoeling dat de BioCom alle huidige gft-containers gaat vervangen. „Die nemen we in”, zegt Evenhuis. Het VAM-vat wordt voorlopig niet teruggenomen, omdat daarvoor nog geen geschikte recyclemogelijkheid is. „De groene container verdwijnt, de BioCom neemt die plek in.” Als een 'gewoon' gezin de BioCom 'gewoon' gebruikt, zal hij nooit aan de weg hoeven te worden gezet. Zou het verteringsproces onverhoopt een keer staken, dan kan de nieuwe container alsnog aan de stoeprand worden gezet om te worden geleegd, maar dan is de burger z'n wormen kwijt en moet hij ook extra betalen. „De burger zal zeker z'n best doen om dat te voorkomen.” Over een logistiek aanvoersysteem van nieuwe wormen, boomschors en compostversneller wordt nog nagedacht. „In elk dorp een wormenwinkeltje wellicht?”

De BioCom is in eerste instantie vooral bedoeld voor het landelijk gebied, want een vochtaftapslangetje dat op een stadsbalkon uitkomt is niet ideaal. Vooral in de gemeenten waar de burger via gedifferentieerde afvaltarieven (de zogenaamde diftar-gemeenten) wordt afgerekend op de hoeveelheid afval die hij aan de stoeprand zet, is de zichtbare besparing voor de BioCom-gebruiker al snel rond de 250 gulden per jaar”, aldus VAOP-woordvoerder Evenhuis. „Ons eerste oogmerk na vandaag is 100.000 van deze compostvaten op de Nederlandse markt. Het succes ervan zal daarna vanzelf in snel tempo doorzetten, verwachten wij.”