Fruitvliegje leerzaam voor mens

Het fruitvliegje –iedereen die in de zomer z'n appelschillen of perzikpitten te lang op het aanrecht laat liggen, kent het diertje– heeft nauwelijks meer geheimen voor de mens.

Anderhalve week geleden publiceerden onderzoekers de complete genetische kaart van Drosophila melanogaster in het Amerikaanse tijdschrift Science. Dat betekent een nieuw mijlpaal in het genetisch onderzoek: de fruitvlieg is met zijn 3 millimeter het grootste dier tot nu toe waarvan de genetische code bekend is.

Vanwege de korte generatieduur –slechts enkele weken– is de fruitvlieg al meer dan honderd jaar een geliefd modeldier voor het bestuderen van de overerving van genetische eigenschappen. De kleine beestjes komen daardoor niet alleen voor in zwermen rond de prullenbak, maar ook in proefjes en examenopdrachten voor middelbare scholieren.

Kennis van de genen van de fruitvlieg zal een grote bijdrage leveren aan de medische wetenschap. Vooral de manier waarop cellen met elkaar communiceren, hoe cellen doodgaan of geïnfecteerd raken en hoe tumoren ontstaan, zal beter begrepen worden door de genen van Drosophila te bestuderen. Van de 289 genen bij de mens die medici op dit moment verantwoordelijk achten voor ziekten, komen er 177 ook voor bij de fruitvlieg. Daaronder valt bijvoorbeeld ook het gen p53, dat een sleutelrol speelt bij meer dan de helft van alle gevallen van kanker bij de mens. Drosophila heeft ook eenzelfde gen voor de ziekte van Parkinson, suikerziekte en problemen met de schildklier. Genetici kunnen nu gericht een van de genen uitschakelen en zien wat het gevolg daarvan is.

Inmiddels is het overgrote deel van het DNA van de fruitvlieg ontrafeld. Dat bestaat uit 180 miljoen basenparen; samen vormen die de code voor de 13.601 genen van het dier. Die zijn voor 99 procent in kaart gebracht. Zo'n 60 procent van de genen komt ook in mensen voor. Wetenschappers in de hele wereld krijgen de beschikking over de gegevens via de genenbank van de Amerikaanse nationale volksgezondheidsinstituten.

Een van de bedrijven die een sleutelrol hebben gespeeld in het Drosophila-project, is Celera Genomics. Dat bedrijf is ook betrokken bij het in kaart brengen van het menselijke DNA en beschouwt het werk aan de fruitvlieg als een test voor de snelle apparatuur en computers. Daardoor is ook het ontrafelen van het menselijk genoom in een stroomversnelling gekomen. Drie jaar geleden duurde het ophelderen van 12.000 'letters' nog 20 minuten, nu lukt dat in 1 minuut. Vorige week dinsdag is bekendgemaakt dat de complete volgorde van het menselijk genetische materiaal –althans, een kladversie daarvan– in juni via internet beschikbaar zal zijn.