Mensenrechten en de stuwdam

Toen ik na dagen reizen aan de oever van de Narmada-rivier stond, zag ik hoe deze rivier omzoomd wordt door een eindeloos golvend landschap van groen beboste bergen. In dit thans nog ongeschonden natuurlijke landschap wonen –verspreid in kleine gehuchten– duizenden, voornamelijk inheemse, gemeenschappen. Toen we per sloep de rivier opvoeren, viel het me op dat het waterpeil extreem hoog stond. Aan de oevers zag ik de kruinen van bomen en daken van huizen boven het water uitsteken. Gedurende mijn verblijf bij de rivier zou het waterpeil dramatisch blijven stijgen.

Enige dagen daarvoor had ik een bezoek gebracht aan de Narmada Sardar Sarovar-dam, een van 's werelds grootste stuwdammen. Deze dam zal Domkhedi en honderden andere dorpen, stadjes, bossen, landbouwgrond, tempels en andere heiligdommen onder water zetten. Naar schatting 400.000 mensen worden gedwongen te verhuizen. Tijdens het bezoek aan zogenaamde herhuisvestingsnederzettingen trof ik slums van golfplaten aan waar reeds ontheemde dorpelingen een uitzichtloos bestaan leiden. Ruim tien jaar heeft Both ENDS, een organisatie in Amsterdam, zich met de felle strijd rond deze stuwdam beziggehouden. Ik maakte deel uit van een klein internationaal team dat de mensenrechtensituatie rond het project onderzocht.

Toen we Domkhedi naderden, werden mijn medereizigers en ik welkom geheten door Medha Patkar, de spiritueel leidster van de Narmada Bachao Andolan, de massale geweldloze verzetsbeweging tegen de dam. Zij stelde ons voor aan een zeer uiteenlopend gezelschap van inheemse dorpsoudsten, vrouwen en kinderen, niet-inheemse boeren, lokale zakenlieden en grote aantallen medestanders uit andere delen van het land: vakbondsleiders, studenten, priesters enzovoort. Sardar Sarovar is symbool geworden voor het verzet van een groeiend deel van de Indiase bevolking tegen corruptie, machtsmisbruik en verwaarlozing van de rechten en behoeften van de lokale bevolking door een kleine elite van ambtenaren, politie, politici en de grote aannemers en 'cementindustrie'.

De Sardar Sarovar-dam wordt door de overheid en de constructiemaatschappijen aangeprezen als dé oplossing voor de droogte in de deelstaat Gujarat. Het water van het stuwmeer van de Sardar Sarovar-dam zal de dorpen in het door droogte getroffen gebied echter nooit bereiken. Het water is in eerste instantie bestemd voor de grote suikerrietplantages en voor elektricteitsopwekking voor de industrie en de steden. Er is zelfs geen geld gereserveerd voor drinkwatervoorzieningen.

De Wereldbank heeft 1,5 miljard gulden beschikbaar gesteld voor het Sardar Sarovar-project. Onder druk van het groeiende verzet in India en de buitenlandse publieke opinie heeft de Wereldbank een onafhankelijk onderzoek laten uitvoeren. Het onderzoeksrapport leidde ertoe dat er geen nieuwe leningen voor Sardar Sarovar beschikbaar werden gesteld. Het is goed dat we ons gaan realiseren dat de Nederlandse regering meer ontwikkelingsgeld via de internationale ontwikkelingsbanken wil kanaliseren. Het Nederlands parlement en het Nederlandse publiek hebben evenwel weinig zicht op het doen en laten van deze banken. Met de misère van Sardar Sarovar in gedachte is meer controle op deze instellingen zeer wenselijk.

Paul Wolvekamp is werkzaam bij Both ENDS