Centraal-Azië serieuze optie voor uitvalsbasis

De VS zijn inmiddels met alle Centraal-Aziatische regeringen in contact getreden. Zowel uit het direct aan Afghanistan grenzende Oezbekistan en Tadzjikistan als uit het iets verder gelegen Kazachstan en Kirgizië neemt het aantal instemmende geluiden toe.

Een aantal regeringsfunctionarissen heeft al gezegd bereid te zijn bij eventuele acties tegen Afghanistan grondgebied en luchtruim ter beschikking te willen stellen, zoals de Oezbeekse minister van Buitenlandse Zaken, Abdulaziz Kamilov, en de Tadzjiekse premier, Akil Akilov. Alleen Turkmenistan heeft zich nadrukkelijk neutraal verklaard.

Buurland Rusland heeft echter grote moeite met grote aantallen Amerikanen in zijn achtertuin. En ondanks de formele onafhankelijkheid van de vijf voormalige Sovjetrepublieken heeft de voormalige kolonisator nog steeds een grote vinger in hun politiek.

Kissebissen
Al meer dan een week kissebissen hoge Russische politici en militairen over dit dilemma zonder een eenduidig antwoord te hebben. Terwijl minister van Defensie Sergej Ivanov verklaarde geen Amerikaanse aanwezigheid in Centraal-Azië te accepteren, zei minister van Buitenlandse Zaken Igor Ivanov dat iedere voormalige Sovjetrepubliek het recht heeft zelf te bepalen wie zij in huis haalt.

De Russische bevolking zelf houdt er steeds meer rekening mee dat de Amerikaanse aanval op Afghanistan wel hier zal beginnen. Tot voor kort haalden de Russen nog hun schouders op bij het horen van nieuws uit het verre Centraal-Azië. Maar na de terreuraanslagen in de VS zijn alle ogen gericht op de ontwikkelingen in deze regio.

De Russen zijn vooral bang dat er voorgoed een einde komt aan de relatieve rust aan de rand van hun achtertuin.

In geval van oorlog zullen de Taliban zeker tegenaanvallen op Centraal-Aziatisch grondgebied uitvoeren. Bovendien zullen miljoenen Afghaanse vluchtelingen er onderdak proberen te vinden. En dat terwijl er ook nu al in een aantal delen van dit gebied serieuze problemen zijn met de dagelijkse voedselvoorziening. De instabiliteit die dit tot gevolg zal hebben, zal tot ver in Rusland zelf voelbaar zijn.

Slechte herinneringen
Russen hebben daarnaast slechte herinneringen aan oorlogshandelingen aan hun zuidgrens. Tweeëntwintig jaar geleden vormden Turkmenistan, Oezbekistan en Tadzjikistan ook al de uitvalsbasis van een oorlog. De Sovjet-Unie viel hier in 1979 Afghanistan binnen in een poging het wankelende communistische regime in Kabul in het zadel te houden.

Tien jaar later trokken de laatste Sovjettroepen zich terug. De oorlog had de Russen niets behalve ellende gebracht: tienduizenden doden en de vestiging van een van de meest fundamentalistische moslimregimes van de wereld als directe buurman.

En de invloed van dit bewind bleek niet bij de grenzen te stoppen. In een aantal van de inmiddels onafhankelijke Centraal-Aziatische republieken hebben vergelijkbare fundamentalistische groeperingen veel aanhang verworven, vooral in Oezbekistan en Tadzjikistan.

In Oezbekistan worden deze groeperingen al jaren met harde hand onderdrukt. Toch gelukte het hun in 1999 een massale aanslag te plegen in de hoofdstad Tasjkent. In Tadzjikistan hebben de fundamentalisten jarenlang gevochten tegen de regering. In 1997 kwam er een voorlopig einde aan deze burgeroorlog. Maar er worden nog regelmatig aanslagen gepleegd waarbij veel doden vallen.

Ballingschap
In beide landen worden de fundamentalistische groepen rechtstreeks gesteund door de Taliban. Veel Oezbeekse en Tadzjiekse aanhangers leven in ballingschap in Afghanistan. Ze krijgen daar militaire trainingen, evenals de Tsjetsjenen. Volgens de Russische veiligheidsdienst SVR is er sprake van een uitgebreid netwerk waarbij Tsjetsjenen, Oezbeken en Tadzjieken nauw samenwerken bij acties in zowel de Kaukasus als in Centraal-Azië.

Vooral Tadzjikistan is een gewild doelwit vanwege de instabiele binnenlandse situatie en de poreuze grens met Afghanistan – zo'n 1300 kilometer lang. Volgens de Russische legerkrant Krasnaja Zvezda bereiden ook nu militante Oezbeken met de Taliban een aanval voor op Tadzjikistan.

Mede daarom heeft Rusland bij de pro-Moskouse regering van dat land bedongen een 25.000 man sterk leger in stand te houden. Tienduizend daarvan zijn gelegerd aan de grens met Afghanistan. Naast het tegenhouden van „ongewenste gasten” richten ze zich ook op het onderscheppen van heroïne op de grootste drugssmokkelroute van de wereld. Drugshandel vormt een van de belangrijkste inkomstenbronnen van de Taliban.

Paraatheid
Rusland heeft zijn leger in Tadzjikistan inmiddels in hoge staat van paraatheid gebracht. De voorzitter van de Russische Veiligheidsraad, Vladimir Roesjailo, zei tijdens een bezoek gisteren dat het leger volledig in staat is „zijn gestelde taken te volbrengen.” Maar er bestaan grote twijfels over hun mogelijkheden als de Taliban daadwerkelijk overgaan tot een massale aanval.

Het aantal bezoeken van Russische hoogwaardigheidsbekleders aan Centraal-Aziatische landen is de afgelopen week opvallend toegenomen. Naast Roesjailo bezocht ook het hoofd van de generale staf van het Russische leger, Anatoli Kvasjnin, het gebied.

Doel is vooral de bevestiging van de Russische militaire aanwezigheid in het gebied. En om de plaatselijke leiders het idee uit hun hoofd te praten om hun luchtruim en grondgebied aan de Amerikanen ter beschikking te stellen. Want als de voormalige Sovjetrepublieken in Centraal-Azië hiertoe overgaan, hebben de Russen op termijn waarschijnlijk nog maar weinig in te brengen in hun eigen achtertuin.