Aanslagen leiden tot prijzenoorlog

De beslissing van de Federal Aviation Administration (FAA), de Amerikaanse luchtvaartautoriteit, om het luchtruim af te sluiten voor alle commercieel vliegverkeer heeft deze week geleid tot een wereldwijde chaos in het luchtverkeer. Alle vluchten naar de VS zijn geannuleerd en talloze andere vertraagd. Gemiddeld vliegen er op een doordeweekse dag meer dan 4000 commerciële en militaire toestellen in het Amerikaanse luchtruim.

Recordverliezen
Wereldwijd lijden luchtvaartmaatschappijen alleen deze week al een verlies van 26 miljard gulden aan omzet en extra kosten door de aanslagen in de VS, aldus een ruwe schatting van de IATA, de internationale organisatie voor de burgerluchtvaart. Volgens een woordvoerder kunnen luchtvaartmaatschappijen over het gehele jaar „recordverliezen” tegemoet zien.

Ongeveer 4000 van de 12.000 commerciële luchtvaartmaatschappijen vliegen niet sinds de aanslagen met vier gekaapte toestellen. De Amerikaanse markt vertegenwoordigt een waarde van rond de 1 miljard dollar per dag, aldus de IATA.

De luchtvaart staat al geruime tijd onder druk. „Een week geleden gingen wij nog uit van een verlies over dit jaar van circa 7,3 miljard gulden voor het internationale luchtvaartverkeer. Het lijdt geen twijfel dat dit meer wordt”, verklaart de IATA-woordvoerder. Deze cijfers zijn exclusief de binnenlandse markt in de VS. De schattingen lopen overigens sterk uiteen. De International Air Transport Association, de organisatie van 276 maatschappijen wereldwijd, heeft de voorspelde verliezen inmiddels opgeschroefd van 15,6 naar 26 miljard gulden.

Faillissementen
Analisten in de VS houden er rekening mee dat het totale verlies van alleen de Amerikaanse luchtvaartmaatschappijen dit jaar kan uitkomen op zo'n 13 miljard gulden. Dat zou een evenaring betekenen van het recordverlies in 1992.

De Amerikaanse regionale maatschappij Midway Airlines gooide woensdag de handdoek in de ring. Door de terroristische acties achtte Midway zich kansloos om nog uit de financiële problemen te komen. De maatschappij gaat uit van een sterke afname van het luchtvaartverkeer. Ook het kwakkelende US Airways en America West kunnen omvallen. De Australische luchtvaartmaatschappij Ansett is eveneens failliet. Alle 69 vliegtuigen bleven gisteren aan de grond. Ongeveer 35.000 passagiers zitten nu met waardeloze tickets.

Standard & Poor's, een financieel analistenbureau, overweegt de kredietwaardigheid van alle commerciële luchtvaartmaatschappijen in de VS naar beneden bij te stellen. Ook British Airways en Air Canada staan op de nominatie.

Pure ramp
Volgens luchtvaarteconoom prof. Roos van de Erasmus Universiteit Rotterdam is het „heel moeilijk” om uitlatingen te doen over de totale omvang van de schade voor de sector. „Je kunt het hooguit duiden. Vast staat dat de effecten dramatisch zijn. Aanvankelijk dacht ik dat het nog mee zou kunnen vallen, maar inmiddels blijkt dat de verschrikkelijke gebeurtenissen een pure ramp voor de luchtvaart betekenen. De maatschappijen kampen met geweldige verliezen aan inkomsten.”

Roos vermoedt dat de Amerikaanse overheid noodlijdende luchtvaartmaatschappijen financieel zal bijspringen. „De luchtvaart is in de VS een uiterst essentiële vervoersstroom voor het maatschappelijke leven. De VS kunnen niet zonder. Want een alternatief is er niet. De overheid is er daarom alles aan gelegen dit zo spoedig mogelijk weer normaal te laten functioneren.”

Prijzenslag
De luchtvaart staat de laatste jaren niet direct te boek als een erg winstgevende sector. De marges, vooral op de transatlantische routes, zijn uiterst klein. „De toestellen op deze routes moeten helemaal vol zitten om de kosten eruit te halen. De winst is bij wijze van spreken afkomstig van de laatste drie, vier, vijf passagiers.”

Door het schrappen van vluchten van en naar Amerika moeten de maatschappijen hun inkomsten momenteel uit de andere routes zien te halen. Maar door het ontbreken van transatlantische passagiers moeten deze lijndiensten het zonder overstappassagiers stellen.

Prof. Roos ziet op redelijk korte termijn een prijzenslag in de luchtvaart ontstaan. „Alle maatschappijen verdringen zich om de laatste passagier. Ze moeten toch proberen reizigers in hun toestellen te lokken. Dat leidt op korte termijn tot een prijzenoorlog, waardoor de inkomsten nog verder zullen kelderen.”

Inchecken
De aanslagen zullen volgens de luchtvaarteconoom verder leiden tot een „heroriëntatie” op de inrichting en de werkwijze van luchthavens. „Alles gaat opnieuw tegen het licht.” De gevolgen voor de verwerking van passagiers zijn groot. „De incheckprocedures zullen verscherpt en vele malen langer worden. Een inchecktijd van twee uur voor vertrek behoort waarschijnlijk tot het verleden. De snelle passagier bestaat niet meer.” Business class-reizigers zullen daarom in de toekomst vaker uitwijken naar kleinere luchthavens.

Roos houdt er rekening mee dat de incheckprocedures hetzelfde karakter krijgen als bij de Israëlische luchtvaartmaatschappij El Al. „Tot op het lijf.” El Al onderwerpt alle passagiers voor vertrek aan een persoonlijk verhoor. „Luchthavens en maatschappijen kunnen in de toekomst voor het inchecken niet zomaar meer iedereen aannemen.” Overal ter wereld buigen luchthavendirecties zich nu al over extra maatregelen.

„Er zullen meer poortjes en meer manschappen moeten komen.” De vraag is wie moet opdraaien voor die extra kosten. „Dat zal nog stevige discussies opleveren tussen luchthavens en luchtvaartmaatschappijen. De luchthavengelden gaan in ieder geval fors omhoog.”

Geen overzicht
De grote Europese beurzen bleken deze week bikkelhard. Luchtvaartfondsen doken over een breed front naar beneden. Gisteren resulteerde dat in een verlies voor KLM van bijna 9 procent. Vergeleken met British Airways (-16 procent) en Lufthansa (-10 procent) was dat nog niet zo slecht. Air France beperkte de neergang tot net geen 5 procent.

Voor KLM zullen de komende maanden de druiven zuur zijn, denkt een analist van Financiële Diensten Amsterdam. KLM moest dit jaar al een winstwaarschuwing afgeven. Luchtvaartdeskundige C. Ponfoort denkt dat een tweede bijstelling zal volgen. Bovendien zal dat gepaard gaan met een nieuwe ontslagronde. KLM kan nog „met geen mogelijkheid” een schatting geven van de schade. „Dat lukt pas als de crisis voorbij is”, aldus woordvoerder Hugo Baas.

Ook Martinair waagt zich nog niet aan een schatting van de schade. „Een vliegtuig dat niet vliegt kost ook geen brandstof”, aldus woordvoerder Erik van Doezelaar. Hij is niet pessimistisch. „Het aantal boekingen loopt nog niet terug.”

Lufthansa-woordvoerder Dirk Mampaey in Brussel kan „niet bij benadering” zeggen hoe groot de schade voor de Duitse maatschappij is. „De situatie is nog niet te overzien.” Per dag moet Lufthansa zo'n 16.000 tot 18.000 passagiers in de kou laten staan, doordat dagelijks 25 vluchten moeten worden geschrapt. „We krijgen straks natuurlijk even een inhaalslag. Mensen die nu niet vliegen, vliegen binnenkort alsnog. Maar ik schrik ervoor terug om exacte cijfers te noemen.”