Oost-Timor trotseert
intimidatie massaal

Aan het begin van de middag (plaatselijke tijd) had vandaag al 80 procent van de stemgerechtigden al zijn stem uitgebracht. „Een ontzaglijk aantal stemmers is naar de stembus gegaan, ondanks enkele incidenten”, zei een VN-woordvoerster. Woordvoerder David Wimhurst van de Verenigde Naties, die het referendum organiseren, zei dat binnen een halfuur al bijna de helft van de ruim 451.000 kiezers zijn stem had uitgebracht.

Grootschalig geweld bleef uit. Wel raakten bij een stemlokaal in Gleno, 35 kilometer ten zuidwesten van de hoofdstad Dili, twee waarnemers van de VN-missie Unamet voor Oost-Timor gewond door kogels die werden afgevuurd door onbekenden.

Al in de vroege ochtend vormden zich overal lange rijen geduldig wachtenden voor de stemlokalen. Er heerste een feestelijke stemming. Internationale waarnemers meldden uit twee dorpen verstoring van de verkiezingen als gevolg van optreden door de milities. Als gevolg daarvan moest een stemlokaal worden gesloten. In totaal heeft de VN-missie slechts twee van de in totaal 800 stemlokalen moeten sluiten wegens optreden van de pro-Indonesische milities.

In een verklaring lieten de Verenigde Naties weten dat in enkele uren tijd de helft van alle geregistreerde kiezers zich had gemeld bij de meer dan 800 stembureaus. Een VN-waarnemer noemde het opvallend dat de Oost-Timorezen zo vastberaden zijn te stemmen en daarbij hun angst voor geweld en intimidatie naast zich hebben neergelegd.

Elke kiezer moet een vinger in inkt dopen die alleen zichtbaar is onder ultraviolet licht. Op die manier moet worden voorkomen dat de milities die voor veel geweld zorgden vóór de stemming wraak nemen op kiezers die aan het referendum hebben deelgenomen. In totaal kunnen rond 450.000 geregistreerde kiezers hun stem uitbrengen, van wie rond 13.000 in centra in het buitenland. Die bevinden zich niet alleen in Indonesië en Portugal, maar ook in Macau en Australië.

De Oost-Timorese verzetsleider José Ramos Horta bracht zijn stem uit in een voorstad van Sydney. „Voor vrede in Timor en allen die daar in de afgelopen 24 jaar zijn omgekomen”, zei hij. Na de nooit door de VN erkende annexatie in 1975 zijn in het rooms-katholieke Oost-Timor rond 200.000 mensen omgekomen als gevolg van wrede onderdrukking door Indonesië.

Gusmao
De in Jakarta gevangen zittende Oost-Timorese onafhankelijkheidsleider 'Xanana' Gusmao bracht daar zijn stem uit. Daartoe werd hij vanuit zijn huisarrest overgebracht naar het voorlichtingscentrum van de VN in de Indonesische hoofdstad. Hij riep de bevolking op geen represailles te nemen tegen de pro-Indonesische milities. Een leider van de grootste van die milities, Eurico Guterres, zei dat hij morgen alle uitgangen van Oost-Timor, dus zee- en luchthavens zowel als wegen, zal controleren om te voorkomen dat de politieke elite van de milities na de stemming de vlucht neemt. Guterres zei met Xanana te hebben gesproken. „Ik groet hem. Hij is de pure toekomst van het onafhankelijke Oost-Timor”, aldus Guterres, die niet zei wat hij daarmee bedoelde. Door het geweld van zijn militie waren ook in de laatste weken van de verkiezingscampagne nog vele doden gevallen.

Jakarta heeft eerder verklaard dat Xanana kort na het referendum zal worden vrijgelaten. Het zal nog zes tot zeven dagen duren voordat VN-secretaris-generaal Kofi Annan de uitslag van de volksraadpleging kan bekendmaken. Die moet dan nog worden goedgekeurd door de Indonesische Raadgevende Volksvergadering. Die komt in oktober bijeen.