Aanval op één is aanval op allen

De secretaris-generaal van de NAVO, Lord Robertson gaf woensdag aan dat de terroristische aanvallen als aanvallen op de NAVO worden beschouwd. Het was een ”act of war”, verklaarde zowel de Amerikaanse president Bush als zijn minister van Buitenlandse Zaken, Colin Powell. Zijn de NAVO en Nederland in oorlog met een (onzichtbare) vijand, het internationaal terrorisme?

”Een oorlogsverklaring aan de NAVO”. Dat was de kop van een artikel in een bekend Nederlands weekblad in mei 1985. De schrijver, Cees Visser, poogde in dit artikel de golf van geweld te analyseren die toen West-Europa teisterde. Een coalitie van Rote Armee Fraktion, Brigade Rosse en Action Directe zorgde in deze periode voor twintig aanslagen in nog geen vier maanden, aanslagen die vooral op de NAVO waren gericht.

Van deze terreurorganisaties hoort men vandaag nog nauwelijks iets. De gewelddadigheden en het aantal slachtoffers dat deze organisaties veroorzaakte, vallen in het niet bij de duizenden doden en gewonden die bij de terreurdaden van afgelopen dinsdag zijn gevallen. Nu zijn de doelwitten dus niet in West-Europa gevestigd, maar werden doelen in het hart van New York en Washington getroffen.

En dat op een betrekkelijk eenvoudige manier, waarbij gebruik werd gemaakt van de kwetsbaarheid en de openheid van de westerse samenleving. Tegen het gebruik van vliegtuigen als bommen zijn immers geen raketschild of nieuwe snelle vliegtuigen zoals de F-22 en de Joint Strike Fighter (JSF) met precisiebommen opgewassen.

Garanties
De Amerikaanse minister van Defensie, Rumsfeld, moest tijdens een persconferentie erkennen dat een terrorist op elke plaats en op elk moment elke techniek kan gebruiken. „Het is fysiek onmogelijk je hiertegen te verdedigen. Het is onmogelijk garanties te geven”, aldus Rumsfeld.

Generaal Kornuko, de commandant van de Russische luchtmacht, verklaarde echter tegen het Russische weekblad ”Russia Journal” dat een dergelijke aanval in Rusland niet mogelijk zou zijn. „Ik zou direct de beslissing nemen het neer te schieten als zo'n vliegtuig in de buurt van het Kremlin komt.” Het is zeer de vraag of hij dat zou kunnen waarmaken.

Hoe het ook zij, het valt te verwachten dat het Amerikaanse leger op een keiharde manier terug zal slaan. In hun toespraken hebben de Amerikaanse leiders hierop gewezen. Bij voorbaat heeft de Chinese regering in de ”China Daily” aangedrongen op betrokkenheid van de landen in de regio bij een mogelijk antwoord.

Bij een aanval van de Verenigde Staten is het de vraag of, en zo ja op welke wijze de NAVO-lidstaten zullen helpen. Zijn zij verplicht de Verenigde Staten bij te staan? Betekent een terroristische aanval op de Verenigde Staten ook een aanval op de West-Europese NAVO-lidstaten?

Woorden
Rumsfeld noemde de aanval in een verklaring „een oorlogsdaad.” Tijdens een van zijn persconferenties werd hij daar verder over bevraagd. Op de vraag of hij het inderdaad als een ”act of war” ziet, zei Rumsfeld dat de aanval tegen de Verenigde Staten een verschrikkelijke, goed gecoördineerde en massieve aanval was. „Welke woorden de juristen zullen gebruiken om het te omschrijven is aan hen.”

Het woord ”oorlogsverklaring” wordt door de Europese NAVO-lidstaten zorgvuldig gemeden. De uitdrukking ”barbaarse aanval” gebruiken de Europese regeringsleiders veelvuldig. Ook de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken sprak niet van een oorlog maar van een aanval op de democratie.

De secretaris-generaal van de NAVO, Lord Robertson, vertolkte de gevoelens van de NAVO-lidstaten in zijn verklaring. Hij veroordeelde in meest sterke vorm de zinloze aanvallen. Robertson verklaarde „dat barbaarse handelingen voortkomen uit niet te tolereren agressie tegen de democratie.” Hij riep de internationale gemeenschap en de NAVO-lidstaten ertoe op hun krachten te verenigen en te vechten tegen de gesel van het terrorisme.

De NAVO-raad gaf een gelijkluidende verklaring uit. Daarin werd gemeld dat op dit kritische moment de Verenigde Staten kunnen vertrouwen op hun achttien bondgenoten voor steun en hulpverlening. „De solidariteit van de NAVO blijft de essentie van onze alliantie”, aldus de verklaring van de NAVO-raad.

Bijstaan
Het is voor het eerst in de geschiedenis dat de NAVO artikel 5 van het NAVO-verdrag van toepassing heeft verklaard. Daarin staat dat een aanval van buitenaf op een NAVO-partner als een aanval op het hele bondgenootschap wordt beschouwd. „Zij komen overeen dat, als zo'n gewapende aanval plaatsvindt, ieder van hen de aangevallen partij(en) zal bijstaan, in de uitoefening van het recht tot individuele of collectieve zelfverdediging erkend in Artikel 51 van het VN-Handvest, door terstond, individueel en in samenwerking met de andere partijen, op te treden op de wijze die zij nodig oordeelt –met inbegrip van het gebruik van gewapend geweld– om de veiligheid van het Noord-Atlantisch gebied te herstellen en te handhaven.”

Dat houdt in dat de NAVO een lidstaat militair te hulp kan komen. Een daadwerkelijke verplichting bestaat er dus niet. Dit in tegenstelling tot artikel 5 van een andere verdedigingsorganisatie, de West-Europese Unie (WEU).

Artikel 5 van het WEU-verdrag geeft namelijk aan dat als een van de leden van de WEU wordt aangevallen, de andere WEU-landen in overeenstemming met artikel 51 van het VN-Handvest met alle militaire en andere middelen het aangevallen land zullen bijstaan. Het gaat hier dus om een verplichting tot bijstand. Een aanval op een WEU-land is een aanval op alle WEU-landen en dus is dit artikel minder vrijblijvend dan artikel 5 van het NAVO-verdrag.

Signaal
Met de inwerkingtreding van artikel 5 van het NAVO-verdrag wordt in de eerste plaats een politiek signaal gegeven. Het is meer een teken van politieke solidariteit dan van materiële betekenis. De Verenigde Staten verwachten met dit besluit dat de NAVO-lidstaten als één blok achter de acties zullen staan die de Amerikanen zullen uitvoeren.

Als tot militair optreden wordt overgegaan, lijkt het waarschijnlijk dat de Verenigde Staten zelf de acties uitvoeren. Dat zal vooral het geval zijn bij aanvallen op gebieden waar de terrorist Osama bin Laden bezig is. Uiteraard blijft wel de mogelijkheid bestaan dat een of meer bondgenoten, waaronder Nederland, de VS actief zullen steunen.

De Europese lidstaten zullen waarschijnlijk achteraf worden ingelicht door de Verenigde Staten. Het is dan niet onwaarschijnlijk is dat landen als Engeland en Duitsland eerder worden ingelicht dan andere NAVO-lidstaten. De Europese landen toonden hun solidariteit, waarbij sommige landen wel een lichte ondertoon van kritiek lieten horen. De Noorse minister van Buitenlandse Zaken, Thorbjon Jagland, was nog het duidelijkst: „Het is niet gemakkelijk om de Verenigde Staten te waarschuwen, maar we hopen dat het geen irrationele wraakneming zal zijn.”

De Franse minister meende dat als een vergelding leidt tot nieuwe destabilisatie, men er niets mee gewonnen heeft. Duitsland en Zweden gaven aan dat het nog veel te vroeg is voor militaire actie, omdat zo weinig bekend zou zijn over de herkomst van de aanvallen. En ook in het Nederlandse parlement klinken vanuit GroenLinks, de SP en een deel van de PvdA kritische geluiden om Nederland in een ”oorlog” tegen het terrorisme te laten meenemen.