„Ons landje is niet zo interessant”

Nogal wat Nederlanders zijn bang voor een derde wereldoorlog. Is die angst terecht?

Jongman, werkzaam bij de Leidse universiteit en betrokken bij Projecten voor Interdisciplinair Onderzoek naar Oorzaken van Ernstige Mensenrechtenschendingen, het Pioom: „Ik kan die vrees wel begrijpen. Krantenkoppen spreken in oorlogstermen. De impact van de terreur in Amerika is nog steeds niet te bevatten. In de komende tijd zal veel afhangen van de reactie vanuit Amerika. Ik denk aan twee scenario's. Als de terrorist Osama bin Laden achter deze aanslagen zit, dan blijft de onrust beperkt. Dan zal Amerika in zijn eentje Afghaanse doelen bombarderen.

Maar er is nog een ander scenario. De kans bestaat dat de Iraakse leider Saddam Hoessein opdracht heeft gegeven tot de aanslagen. In dát geval gaat Amerika de oorlog aan met Irak. Dat wordt benauwend. In de Arabische wereld leeft een algehele haat tegen Amerika. In die situatie kan Nederland, bijvoorbeeld in NAVO-verband, ook betrokken raken bij een oorlog.”

Kunnen Iraakse raketten Nederlands grondgebied bereiken?

„Nee, de middellangeafstandsraketten die Irak heeft, komen niet tot ons land. Iran echter, zo denken deskundigen, beschikt over raketten die wél Europa kunnen bereiken.”

Moet ons land terroristische aanslagen vrezen?

„Die kans lijkt me niet groot. Nederland bleef in het verleden ook zo goed als buiten schot bij terroristische aanslagen. Ons kleine landje is niet interessant. Engeland, Frankrijk en Duitsland wel. Daar zitten de grote media en die moet je er natuurlijk bij hebben.”

Wat voor locaties zouden in Nederland gevaar kunnen lopen?

„Wat zijn hier plaatsen van grote symbolische waarde? We hebben niet zoveel hoge gebouwen. Misschien een toren als de Euromast in Rotterdam. Denk ook eens aan de Maasvlakte. Pas spraken we op een congres over terrorisme nog over een aanslag op dat gebied, vol chemische bedrijven. Je moet er niet aan denken als daar een vliegtuig op een gastank stort.”

Wat kun je doen ter voorkoming van dat soort catastrofes?

„Beveiligingsbedrijven zullen op dit moment hun noodplannen nog eens goed nazien. Ik kan me overigens goed voorstellen dat bijvoorbeeld het luchtruim boven de Maasvlakte altijd al nauwlettend in de gaten wordt gehouden. En dat er vliegtuigen klaarstaan om verdachte objecten uit de lucht te halen.”

Wat kan een bedrijf als de NS doen met het oog op treinkapingen?

„Ook hier geldt: Loop je draaiboeken goed na. Dat betekent onder meer: fantaseer flink over waartoe een dader in staat is. Dan kun je je daarop instellen. Dit drama in Amerika had je toch ook nauwelijks kunnen bedenken? Overigens kunnen de spoorwegen voor enorm lastige zaken komen te staan. Vorig jaar heeft een of andere idioot voor grote overlast gezorgd op het Duitse spoor. In z'n eentje. Die man wilde TGV's laten ontsporen. Dat is hem in één geval ook gelukt. Het is toen goed afgelopen, maar er hadden honderden doden kunnen vallen. De Duitse spoorwegen zaten met de handen in het haar. Zo zie je dus dat ook één man enorme schade kan aanrichten.”

Wat gebeurt er momenteel achter de schermen op Schiphol?

„Inlichtingendiensten zullen passagierslijsten napluizen. Dat is computerwerk. Zitten er namen tussen die ook op lijsten met verdachten staan? Dat kan aanknopingspunten bieden om mensen extra in de gaten te houden. Daarbij moet je wel bedenken dat mensen met valse paspoorten zullen rondlopen. Nederlandse paspoorten schijnen populair te zijn. De afgelopen jaren zijn er tienduizenden gestolen.”

Worden vliegtuigen in de toekomst strenger beveiligd?

„Dat denk ik wel. Nu kun je, vooral in Europa, als passagier redelijk eenvoudig de cockpit binnenkomen. Dat zou wel eens kunnen gaan veranderen. Aan de andere kant: reizigers hebben ook geen zin om uren rond te hangen in verband met de beveiliging. Ik snap trouwens nog steeds niet dat er in Amerika op één dag in vier vliegtuigen kapers konden toeslaan. Als ik naar Amerika reis, moet ik me half uitkleden. Het detectiepoortje begint zelfs te piepen als ik een pen of een dubbeltje in mijn borstzak heb zitten.”

Hoe groot is de kans dat islamitische gebouwen in Nederland worden aangevallen uit woede over de aanslagen?

„Die kans lijkt me niet zo groot. Maar je weet het natuurlijk nooit. Op de Veluwe heeft een groep Marokkanen feest staan vieren na de aanslagen in Amerika. Daar was de buurt kwaad over. De mogelijkheid bestaat dat islamitische gebouwen worden beklad. Of dat iemand de zaak in de brand steekt.”

Wat doen inlichtingendiensten op dit moment?

„Ik denk dat ze verdachte groepen extra in de gaten houden. Wie is waar mee bezig en met welke communicatiemiddelen? Daar moet je greep op zien te krijgen. Terroristische groeperingen zijn vaak opgebouwd uit drie lagen: allereerst de zogenaamde slapende cellen, dat zijn mensen die een normaal bestaan leiden: taxichauffeurs, studenten. Ze kunnen ingeschakeld worden om spionageactiviteiten te verrichten. Hoe ziet dat gebouw eruit? Wie werkt daar? Dat soort dingen. De tweede laag betreft de mensen van de voorbereiding. Zij maken bijvoorbeeld de bommen klaar. En in de derde plaats zijn er de uitvoerders. Van groot belang is dat de inlichtingendiensten juist ook die eerste categorie, de slapende cellen, in de gaten houden.”

Jongman vindt hevige angst voor chemische of biologische oorlogsvoering overdreven. „Pas hebben we met een aantal terrorismedeskundigen vastgesteld dat het zéér moeilijk is om een grootschalige ramp te veroorzaken met biologische wapens. Berichten over het gevaar van dat soort wapens zijn overtrokken.

Dat bleek bij de aanslagen door de sekte van de Hoogste Waarheid in Japan. De terroristen spoten zenuwgas in de metro. Er zijn gelukkig slechts zes doden gevallen. Dat komt omdat het heel moeilijk is om dat zenuwgas effectief te verspreiden. Daar heb je eigenlijk heel veel sproeiertjes voor nodig. De Japanse terroristen prikten met paraplu's zakjes zenuwgas los. Gevolg was dat het spul vervluchtigde. Het stelde dus allemaal niet zo veel voor. En dan moet je bedenken dat die organisatie heel veel geld in huis had en hulp kreeg van zeer ontwikkelde wetenschappers.”

Bent u toch niet te optimistisch? Er hoeft maar één terrorist rond te lopen die wel een effectief middel maakt.

„Natuurlijk moeten inlichtingendiensten voortdurend alert zijn. Het maken van dat soort biologische en chemische wapens vergt zoveel voorbereiding, dat dat geheime diensten niet mág ontgaan. Maar je ziet nu dus dat een catastrofe ook op andere wijze wordt ontketend. Totaal onverwacht.”