„Jubileumfeest wellicht voor enkelen te vrolijk”

Alblasserdam is jarig

”Toegangspoort tot 's werelds beroemdste molengebied”, noemt Alblasserdam zich op de omslag van het boekje dat de VVV voor een gulden aan de man brengt. De brochure vermeldt overigens niet 1299 maar 1447 als stichtingsjaar van het dorp. Een andere brochure, ook voor een gulden, vermeldt twee fietstochten, de Molenroute (49 km) in het westen en de Ooievaarsroute (42 km) in het oosten van de Alblasserwaard. Heel fraai is ook de weg van Alblasserdam naar Oud-Alblas.

Achter de ”toegangspoort” leidt de lange, slingerende Kinderdijk elk jaar vele duizenden toeristen naar de negentien molens die wereldfaam verwierven. Ze zijn ook per boot of kano te bereiken. Langs de dijk wisselen karakteristieke panden en scheefgezakte huisjes elkaar af. De gereformeerde kerk is zojuist gesloopt.

Bijzonder mooi, dankzij de klassieke stijl, is de kerk van de oud gereformeerde gemeente in Nederland, onder aan de West-Kinderdijk. Het vorige bedehuis moest verdwijnen toen de dijk verbreed en verhoogd werd. Even verder zijn tussen de huizen door de rietlanden van het molengebied te zien. De weg langs de molens is ook de grens met de gemeente Nieuw-Lekkerland. In juli en augustus draaien de 76 wieken elke zaterdag.

Smit
Het uitzicht van veel 'Kinderdijkers' bestaat uit egale loodswanden. De scheepsbouw langs de Noord neemt in de dorpshistorie een belangrijke plaats in. Aan de overkant van de rivier is een gigantisch gebouw in de vorm van een schip zichtbaar.

De scheepsbouwersfamilie Smit krijgt uitgebreid aandacht op de tweede etage van het Alblasserdamse gemeentehuis, waar tot 24 december een tentoonstelling over de dorpshistorie is ondergebracht. De familie trok haar sporen in deze omgeving. Telgen uit het geslacht pionierden niet alleen in de scheepsbouw, maar ook in de elektronica-industrie. De ene Smit stichtte een klinknagelfabriek in Slikkerveer, een volgende een reeks watertorens en weer anderen waren grondlegger van Smit Mode en andere winkels.

Sloop
Het gemeentehuis staat in de polder Cortgene, naast de hervormde kerk; beide keren hun rug naar de rivier de Noord. Het bedehuis verving de koepelkerk uit 1854, die wegens bouwkundige gebreken al in 1898 gesloopt moest worden.

Ook daarna lag de slopershamer niet stil. Verdwenen is het prachtige woonhuis van bakker Stehouwer, dat in 1984 moest plaatsmaken voor de dijkverzwaring. De veel minder fraaie personeelswoningen van scheepswerf De Noord waren een jaar tevoren al tegen de vlakte gegaan en het vroegere postkantoor aan de Oost-Kinderdijk volgde in 1985. De jubileumtentoonstelling haalt ze weer voor het voetlicht.

Het verdwijnen van oud-Alblasserdam is niet slechts te wijten aan sloopwoede of dijkverzwaringsplannen. Op 11 mei 1940 sloeg een bombardement een groot gat in de historische bebouwing. Van een deel van het puin werd een keermuur langs de Haven gemaakt. Tot de bezienswaardige panden die overeind bleven, behoort de Oude Toren op de begraafplaats. 's Avonds wordt hij verlicht.

Water en vuur
In de expositie zijn prachtige prenten en plattegronden opgenomen. Er is aandacht voor de bouw van de brug over de Noord in 1938, voor de veerdiensten, de verenigingen en de feesten, de molens en de kerken. Maar ook voor ramp en onheil, voor branden en overstromingen. Tussen 1350 en 1821 liep de Alblasserwaard 32 keer onder, alle dijkverbeteringen ten spijt. Tijdens de watersnood van 1953 stond de Oranjestraat blank, zoals de fotowanden laten zien.

Er zijn foto's van schaatsers en ijsbrekers op de dichtgevroren rivier, een fraaie prent van Alblasserdams grootste boerderij (Hof Souburg) en een kleurenfoto van de brand die op 27 juli 1997 molen de ”Blokkerse Wip” verwoestte.

Een tijdsbalk toont de historie in chronologische volgorde. Drie vitrines zijn gevuld met oud gereedschap en oorlogsattributen, zoals een stuk van een vliegtuig dat in 1943 bij Jaarsveld in de Lek stortte, een lichtfakkel-mortiergranaat, een kristalontvanger voor het beluisteren van de Engelse zender en een regenjas uit een reddingsboot.

Op een kaart van de ”Lande tussen de watere van de Lecke ende Den Donck” uit 1277 is Alblasserdam nog nergens te bekennen, maar op een exemplaar van omstreeks 1300 staat het dorp wel genoteerd.

Kaart en taart
Zo'n 7 eeuwen historie dus; daaraan wordt op verscheidene manieren aandacht besteed. Bij de toegangswegen naar het Damdorp staan kleurige meerpalen (waarin honderden kilo's staal zijn verwerkt) met het opschrift ”Alblasserdam 700”. Dat staat in groot formaat ook op de metershoge 'verjaardagskaart, die commissaris der Koningin Leemhuis-Stout op 18 januari onthulde in de bocht (de Helling) bij de ingang van het dorp, en op de vlag die bij het raadhuis aan de mast wappert. Al voordat deze vlag in top ging, hadden negentig Alblasserdammers een grote of kleine kopie ervan besteld. Op de verjaardagskaart zijn de verdwenen scheepswerf van Verolme en de activiteiten van Oceano Shipyard te zien.

Veel geplande jublileumactiviteiten zullen een groot deel van het reformatorisch volksdeel niet aanspreken. Burgemeester Bruin ontkent niet „dat het voor sommige mensen allemaal een beetje te vrolijk zal zijn. Onze bevolking heeft een vrij behoudende aard, zonder al te conservatief te zijn. Als we feesten, doen we het goed, maar naar uitbundigheden kijken we eerst eens rustig, zonder mee te rennen met de waan van de dag. Iedereen kan in het programma echter wat van zijn gading vinden. Alle kerken werken ook spontaan mee aan het kerkenpad dat de stuurgroep organiseert. Dat tekent de tolerantie die onze gemeente kenmerkt. We hebben hier allerlei kerken, een moskee en een koninkrijkszaal van de Jehovah's Getuigen. De bevolking telt zo'n tachtig nationaliteiten, wat heel veel is voor een dorp. Je hoort echter nooit van onderlinge problemen.”

Burgemeester Bruin gaat op 1 juli met pensioen. „Ik vind het fijn dat ik de feesten nog mee heb mogen bedenken.” Hij typeert de bevolking van zijn gemeente als „heel arbeidzaam en zelfredzaam.” Voor het eerst sinds vele jaren telt Alblasserdam weer meer dan 18.000 inwoners. „Ik lees net in een krant dat minister Peper vindt dat gemeenten van meer dan 18.000 inwoners zelfstandig mogen blijven. Blijkbaar zijn we dus zojuist een magische grens gepasseerd.”