Je maintiendrai onder je bord

Bij damast denk je aan tafellinnen, het vanzelfsprekende bezit van welgestelden, maar via de vrije markt ook bij 'gewone' burgers terechtgekomen. Damast staat niet alleen voor tafelgoed en is ook niet altijd van linnen gemaakt. De term, afgeleid van de Syrische hoofdstad Damascus, doelt oorspronkelijk op een weefsel waarin figuren en vormen geweven zijn die ontstaan door het verschil tussen ketting en inslagsatijn. Satijn, maar ook wol, zijde of linnen worden verwerkt in de glanzende stof.

Leden van het Koninklijk Huis of de gegoede burgerij gaven eertijds opdracht voor het ontwerpen van tafelgoed ter gelegenheid van bijzondere gebeurtenissen. Het Textielmuseum laat er enkele mooie staaltjes van zien. De taferelen zijn zeer divers. Het kan zomaar oorlog zijn onder je bord.

Drakensteyn
„In archieven is weinig te vinden over de geschiedenis van damast”, vertelt conservator Ingeborg de Roode. Samen met damastexpert Sanny de Zoete stelde ze de tentoonstelling samen en schreef ze de goed gedocumenteerde catalogus. „Af en toe kom je in de literatuur een artikel tegen, maar de meeste informatie kreeg ik van verzamelaars, particulieren en vooral oud-directeuren van linnenweverijen”.

Het was een uitdaging om dit Nederlands erfgoed in kaart te brengen. Het resultaat is een unieke tentoonstelling van 43 tafellakens met servetten en vingerdoekjes. Er is veel koninklijk damast te zien. Wilhelmina bijvoorbeeld hield van een mooi gedekte tafel en bood menig fabrikant de gelegenheid een nieuw product op de markt te brengen. Beatrix erfde de liefde voor damast van haar grootmoeder. Een drie meter breed weefgetouw is voor de komende zes jaar bezet om de vele meters damast te vervaardigen die de vorstin besteld heeft. Leuke anekdote is dat ter gelegenheid van haar huwelijk een tafellaken werd ontworpen waarop Drakensteyn staat afgebeeld. “Drakestein”, schreef de ontwerper in sierlijke letters op de tekening, zoals de oorspronkelijke naam van het huis ook luidde. De prinses liet echter weten dat het “Drakensteyn” moest worden. Sindsdien is het zo gebleven.

Appeltjes van Oranje
De damastcollectie dateert vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw. Het Nederlandse fabrikaat is ontworpen door kunstenaars als Anton Pieck. Hij maakte een ontwerp ter gelegenheid van de 25e verjaardag van prinses Juliana. Ook is werk van Kitty van der Mijll Dekker te zien, waaronder een tafellaken voor het huwelijk van Elizabeth en Philip in 1947. Het origineel bevindt zich in Engeland, maar het museum in Tilburg bezit een weefproef, die meestal in twee kleuren werd vervaardigd, om het patroon goed zichtbaar te kunnen maken.

Eén laken doet denken aan de ontbijttafel van vroeger. Ingeborg de Roode schiet in de lach. „Dat is op z'n zachtst gezegd onwaarschijnlijk. Dit is een zeer zeldzaam Oranjedamast”. De afgebeelde oranje appeltjes kwamen daarop altijd voor en werden soms op Art Nouveau-achtige wijze ingeweven. Ze komen ook weer terug in het Nationaal Ontbijtlaken dat in de oorlog door de Groningse detaillist Gerben Ferwerda werd ontworpen met het oog op de naderende vrede. Midden in het ontwerp is de Cuneratoren van Rhenen te zien. Symbool voor het begin van de oorlog. De Nederlandse leeuw doorsteekt met een dolk een vlag met een hakenkruis. Rondom het middenmotief is een spreuk van Willem Bilderdijk zichtbaar. Ferwerda sprak de hoop uit dat het met oranje-rood-wit-blauw omzoomde kleed ieder jaar op nationale feestdagen op tafel zou komen. Een origineel is in de museumwinkel te koop voor 400 gulden.

Andere juweeltjes waar het museum trots op is, zijn de servetten die werden ontworpen voor het (in Nederland gebouwde) jacht “Chahsevar” van de sjah van Perzië.

Jaar 2000
De enige weverij van West-Europa, pal naast het Textielmuseum, laat ook zien hoe damast nog met de hand vervaardigd wordt. Elk uur is een ervaren wever slechts twintig centimeter opgeschoten. Dat maakt meteen duidelijk waarom het kostbaar blijft.

Toch wil het museum laten zien dat het mooie tafelgoed niet meer uitsluitend voor welgestelden is weggelegd. Met ontwerpopdrachten aan diverse kunstenaars wordt de belangstelling voor tafellinnen nieuw leven ingeblazen. Zo konden studenten van Nederlandse en Belgische kunstacademies dit jaar het thema “Het jaar 2000” uitbeelden. De winnende ontwerpen zijn niet alleen tentoongesteld, maar kunnen ook in de museumwinkel gekocht worden.

Het museum ademt een prettige, ambachtelijke sfeer. De weefgetouwen zijn in werking. Langzaam groeit het damast. Nog even, en de tafel kan gedekt worden.

De tentoonstelling “Met Wilhelmina aan tafel” is tot 7 maart 1999 in het Nederlandse Textielmuseum in Tilburg te zien. De gelijknamige catalogus kost ƒ 39,50. Het museum houdt rondleidingen op aanvraag voor groepen van maximaal vijftien personen. Kosten ƒ 60. Op zaterdag 21 november houden damastexperts drs. Ingeborg de Roode en drs. Sanny de Zoete een lezing over onder andere gelegenheidsdamast in historisch perspectief. Van 14.00 tot 16.00 uur. Kosten ƒ 10. Vrijdag 22 januari en 5 maart 1999 wordt de lezing gecombineerd met een uitgebreide rondleiding en een bezoek aan de weverij. Aanvang 11.00 uur. Kosten ƒ 50. Zaterdag 6 februari 1999 verzorgt oud-directeur G. J. Burgers van Linnen- en damastweverij W. J. Hoogerwou & Zonen tussen 14.00 en 16.00 uur een lezing. Kosten ƒ 30. Reserveren tel. 013-5494564.

Het Nederlands Damastweversgilde toont op 21 en 28 november hedendaags handgeweven damast in Kasteel Dussen in het Brabantse Dussen (bij Waalwijk). De werkstukken zijn van 13.00 tot 17.00 uur te bezichtigen.Tel. 0416-391176.