Fietsen langs resten
van Fossa Eugeniana

De Zuidelijke Nederlanden zijn grotendeels in Spaanse handen. Maar de handel van Antwerpen ligt al zo'n veertig jaar stil, omdat de Hollanders met hun vloot de monding van de Schelde blokkeren. Het is 1624, het Twaalfjarig Bestand is voorbij en de Spanjaarden achten het hoog tijd voor de uitvoering van een ambitieus en gigantisch plan.

Een ambitieus plan: als de Spanjaarden Rijn, Maas en Schelde met elkaar verbinden, kunnen zij een deel van de binnenvaart van en naar Holland afsnijden en overnemen. Door plaatsing van forten zal het kanaal meteen een strategische linie vormen. „Dit kanaal zal stilzwijgend zonder geweld van wapenen een wreder oorlog tegen de Hollanders voeren en hun meer kwaad doen dan vele gewapende legers in het open veld”, schrijft een ambtenaar vanuit Brussel naar Rome.

Gigantisch
Een gigantisch plan ook: vanaf 21 september 1626 werken op verschillende plaatsen in totaal vierduizend arbeiders en soldaten tegelijk aan het eerste traject, de verbinding tussen Rijn en Maas. Die is gepland tussen Rheinberg en Arcen. De Venlonaren weten de Spanjaarden zo ver te krijgen dat het kanaal tot Venlo wordt doorgetrokken. Vandaar dat de Fossa (letterlijk: geul, greppel) vanaf Arcen een vreemde, scherpe knik naar het zuiden vertoont. De lengte van het kanaal is begroot op 48 kilometer; 24 fortificaties of schansen moeten voor de verdediging zorgen.

Als in juni 1627 prinses Isabel Clara Eugenia, dochter van Filips II en landvoogdes van de Zuidelijke Nederlanden, op bezoek komt in Venlo, stelt zij voor het kanaal te vernoemen naar Maria, de moeder van Jezus. De volksmond zal echter anders beslissen. Al gauw heeft iedereen het over de Fossa Eugeniana. En zo is het altijd gebleven.

Tegenslagen
Binnen een jaar had het kanaal klaar moeten zijn. Maar er komen tegenslagen: er zijn meer sluizen nodig dan gepland om het hoogteverschil van bijna twintig meter tussen Rijn en Maas te overbruggen, het drassige terrein levert ongedachte moeilijkheden op. Veel ingrijpender is echter een consequentie van het bezoek van de landvoogdes aan Venlo. Voor haar veiligheid worden de meeste Spaanse troepen uit het gebied tussen Geldern en Nijmegen richting Venlo gedirigeerd. Hollandse troepen voeren nu een verrassingsaanval uit op het belangrijke fort bij Walbeck. De helft van de 500 Spaanse verdedigers wordt gedood, de andere helft gevangengenomen. De kanaalarbeiders worden verjaagd en de al dan niet voltooide kunstwerken vernield. Later komt er ook gebrek aan financiën, terwijl de invallen door de Hollanders toenemen. Eind 1628 worden de werkzaamheden stilgelegd. Voorgoed. Ook na de Vrede van Munster komt het niet tot een hervatting.

Bewegwijzerd
De VVV Arcen, Lomm en Velden heeft een bewegwijzerde fietsroute van 60 km langs de overblijfselen van de Fossa uitgezet, naar keus te splitsen in 35 of 25 km. Wie zo'n fietsroute volgt, die nu eens door Limburg, dan weer door een stukje Duitsland voert, ziet dat er na ruim 350 jaar van de Fossa Eugeniana nog flink wat te herkennen valt. Een stuk sluis, een brede bedding, die eenmaal zelfs tot een prachtig meertje wordt, maar doorgaans vrijwel droogligt of nog slechts een zielig stroompje herbergt. Voor een van de hoogtepunten op de route voert de beschrijving je even het struikgewas in. Fiets hier maar aan de hand nemen. Het bos geeft een groot geheim prijs: de aarden schansen van het Lingsfort, de enige plaats waar een dubbele schans (elke schans meet 50 bij 60 m), dus aan beide zijden van het kanaal, werd aangelegd.

De fietsroutes langs de Fossa voeren door een liefelijk stukje Limburg en Duitsland, dat prettig varieert in begroeiing en uitzicht, maar niet in niveau en dus weinig fietsproblemen op zal leveren.

De route Fossa Eugeniana is een van de tien themaroutes waarmee de gemeente Arcen en Velden zich dit jaar presenteert als Noord-Limburgs Maasdorp dat „alles biedt wat u zich als fietser maar kunt wensen”. Er bestond ook al een niet-bewegwijzerde route die station Venlo als uitgangspunt heeft. Die brochure bevat veel achtergrondinformatie. Daarin is ook opgenomen de route langs de resten van een andere geplande verbinding tussen Rijn en Maas, het Grand Canal du Nord. Napoleon inspecteerde in 1804 de overblijfselen van de Fossa Eugeniana. Het traject werd ongeschikt bevonden en men koos voor een nieuw tracé tussen Venlo en Neuss.

_{lichtingen: VVV Arcen, Lomm & Velden te Arcen, 077-4731247, en/of VVV Venlo, 077-3543800.}