Verdwenen kerken centraal bij Leidse kerkentocht

Golfgeklots in oud
kerkgebouw

Mon Père was de bijnaam van „de Roomsch-Katholijke Kerk aan het einde van de Haarlemmerstraat”. Eigenlijk heette de kerk “Onze Lieve Vrouwe Hemelvaart”, maar omdat de Franse karmelieten, die het gebouw in 1838/1839 stichtten, zich als „mon Père” lieten aanspreken, werd dat al gauw de naam die de volksmond aan het gebouw gaf.

De leden van de parochie waren trots op hun kerk. Veel binnenstadbewoners verhuisden echter naar de nieuwe wijken rond de stadssingels en kerkten voortaan elders. De kerk liep leeg. Begin jaren dertig werd de laatste mis opgedragen. Weinig jaren later werd de kerk omgebouwd tot zwembad, overigens onder luid protest.

Zwembad “De Overdekte” werd op 4 november 1937 feestelijk geopend. De koster maakte plaats voor de badmeester, de wierookdamp voor chloorlucht, gewijde klanken voor golfgeklots. Terwijl volwassenen door de kerk zwommen, vermaakten de kinderen zich in het koor, waar ze een eigen, ondiep bassin hadden. Links en rechts van de hal waren er douches voor “Heeren” en “Dames”.

Kerkentocht
Eind 1977 ging het zwembad kopje onder en de kerk verdween. “Verdwenen kerken” is het thema van de exposities die dit jaar zijn toegevoegd aan het jaarlijkse evenement “Langs Leidse Kerken”. Al vele jaren ontsluit de Sleutelstad op zomerse zaterdagen een zevental kerken in de binnenstad. Ze kunnen gratis binnengewandeld worden of tijdens een stadswandeling onder leiding van een gids worden aangedaan. De 'kerkgangers' kunnen van 11.00 tot 16.00 uur van kerk naar kerk zwerven, maar ook zomaar even binnenlopen als ze met andere oogmerken in de binnenstad zijn.

”Langs Leidse Kerken” is een initiatief van die kerken zelf. Ze hebben er zelfs een stichting voor. Aan de Haarlemmerstraat staat de Hartebrugkerk en even om de hoek de opvallende Marekerk. De Lokhorstkerk staat aan de Pieterskerkstraat en de Pieterskerk aan de Kloksteeg, de Lutherse Kerk aan de Hooglandsekerkgracht en de Hooglandse Kerk aan de Middelweg. Met de benenwagen zijn ze allemaal goed bereikbaar. De Waalse Kerk aan de Houtlaan ligt er wat verder van verwijderd.

Verdwenen
In de opengestelde kerken zijn diverse activiteiten op touw gezet. In de Waalse Kerk mogen bezoekers van twaalf tot één orgelspelen en in de Hooglandse Kerk is er van 13.30 tot 14.15 uur een orgelconcert. Orgel en zangeres stemmen op 18 en 25 juli om 13.00 en om 15.00 uur samen in de Lokhorstkerk.

Daarnaast is er een tentoonstelling, al valt de Pieterskerk wat dat betreft op 18 juli voor één keer buiten de boot vanwege het evenement “Leiden Culinair”. De tentoonstellingen in de kerken gaan dus over andere kerken, die er niet meer zijn.

In de Marekerk gaat het over „de nieuw gefundeerde kerk in de Waard te Leyden”. Het fundament leek wel goed, maar verder kwam er niets van terecht. Geldgebrek leidde tot uitstel en de constatering van ondeugdelijke heipalen tot afstel. In de Marekerk staat een maquette en er hangen tekeningen van hoe het had moeten worden.

Drukbezocht
De Marekerk zelf was de eerste protestantse kerk in ons land met een grondplan dat bestond uit een achthoek met een omgang. Vooral die omgang was uniek. De kerk werd in 1638 ontworpen door de Leidse stadsarchitect Arent van 's-Gravesande, die in dat jaar ook de Lakenhal van zijn tekentafel liet rollen.

Een medewerker in de Marekerk toont zijn teller: er zijn vandaag al 298 bezoekers geweest. Gemiddeld trekt de kerk zo'n 500 personen per zaterdag. Het is inmiddels half drie, dus vandaag zal dat aantal niet gehaald worden.

In de kapel van het voormalige Catharinagasthuis vond de Waalse Kerk onderdak. De bouw van het gasthuis begon in 1125, de kapel werd in 1276 gewijd. Tot 1573, toen Leiden na een lang beleg aan de Spanjolen ontkwam, werden er missen opgedragen. Vanaf het begin van de zeventiende eeuw werden er protestantse diensten gehouden. De Waalse Gemeente werd in 1818 de nieuwe eigenaar. Momenteel telt ze nog slechts veertig leden en zestig sympathisanten.

De Waalse Kerk heeft een negentiende-eeuws interieur. Het orgel heeft echter zijn 250e verjaardag al achter de rug.

Fietsstad
De veel jongere Hartebrugkerk (die naam is ook alweer een product van de volksmond, omdat “Onze Lieve Vrouw Onbevlekt Ontvangen” wel erg lang is) wordt het drukst bezocht, maar die ligt dan ook aan een drukke straat. Het trottoir erlangs is onbegaanbaar door het enorme aantal geparkeerde fietsen. De tweewieler wordt hier net zoveel gebruikt als scooters in de binnenstad van het Italiaanse Florence.

Vanuit de drukte van de binnenstad stappen mensen even het stille bedehuis binnen. Door de deur van de kerk buitelen orgelklanken naar buiten. Als de pijpen verstommen, begint buiten een potsierlijk uitgedoste kerel met zijn schoen-met-belletjes te stampen en met een muziekinstrument van duistere herkomst nog duisterder klanken voort te brengen. Pal voor de kerk. Het orgel zwijgt.

De zeven kerken zijn nog te bezoeken op de zaterdagen 11, 18 en 25 juli van 11.00-16.00 uur. Info: VVV, 071-5146846. De Stichting Langs Leidse Kerken is bereikbaar via 071-5149904. Vanaf 10.45 uur start elk halfuur (de laatste om 12.45 uur) een wandeling onder leiding van een gids langs en door de kerken. Startpunt is Stadscafé Van der Werf, Steenstraat 2. In de kerken of bij het begin van de stadswandeling is een brochure over de kerkentocht verkrijgbaar voor een gulden en een brochure over de verdwenen kerken voor nog een gulden.