Postvluchten ooit door
heel Nederland gevolgd

De historische Fokker F.7a uit 1925 is bedekt met een laagje surrogaatsneeuw. Onder zijn vleugel schaart zich een club kinderen rond een nepopenhaard om met rode koontjes te luisteren naar ”Oom Vliegenier”. Bevlogen vertelt hij over de tijd dat het vervoeren van eindejaarspost door de lucht nog een avontuur was. Het is begrijpelijk, maar jammer dat de kleine bezoekers niet ín het kwetsbaar geworden toestel kunnen kijken. Ze zouden daar een primitieve cockpit achter een houten deurtje met koperen knoppen aantreffen. Radioverbindingen waren er niet. Wel ging er op Indië-vluchten iemand mee die morse kon seinen.

Er werd gevlogen door spoorlijnen te volgen. Niet voor niets hadden stations vroeger in de pannen op het dak de desbetreffende plaatsnaam geschreven. En KLM-directeur Albert Plesman gaf zijn piloten destijds de opdracht: „Als je nou de spoorbaan naar Calais volgt, zorg dan dat je recht boven het spoor vliegt, zodat de passagiers niet kunnen zien dat de trein sneller gaat...”

Achter de cockpit bevinden zich een stuk of acht stoelen, overigens met een beenruimte waar de passagier anno 2000 jaloers op zou zijn. Je tas kun je in het bagagenetje boven je hoofd deponeren. De linnen wanden zijn vanbinnen betimmerd met een fleurig stofje en vanbuiten bedekt met zeven lagen lak om het gevaarte weerbestendig te maken. Brandbaar tot en met dus! Doordat er veel lager werd gevlogen dan tegenwoordig, hadden de reizigers meer last van turbulentie en werden ze vaker ziek. Geen nood: het raam kon gemakkelijk open.

Ongekend
De Fokker F.7 was in 1924 het eerste vliegtuig dat naar Nederlands-Oost-Indië vloog. Verder werd het bekend om zijn bijzondere kerstpostvluchten. „In die tijd gingen brieven gewoonlijk per boot”, vertelt Aviodome-voorlichter Peter F. A. van de Noort. „Het duurde dagen voordat een nieuwjaarskaart bij je zwager in Indië arriveerde en het duurde weken voor je antwoord kreeg.”

De voorstelling van het kleine toestel dat richting de Oost pruttelt en elke avond landt om de bemanning in een hotel te laten overnachten, is bijna aandoenlijk. Al met al duurde het een dag of tien voordat het vliegtuig z'n bestemming bereikte. Groot was dan ook het enthousiasme toen in de winter van 1933 een supersnelle retourvlucht werd gemaakt: in vier dagen heen, in vijf dagen terug! De wereld werd een dorp! Nederland stond op zijn kop. „Hier bleven de mensen voor op”, aldus Van de Noort. „Ze zaten aan de radio gekluisterd om de vlucht te volgen. Zelfs 's nachts waren er uitzendingen, ook al iets ongekends in die dagen.”

Vergeelde envelop
De verteller in het vliegenierspak beperkt zijn verhalen tot de periode voor 1940. „Daarna verdween de romantiek een beetje”, licht Van de Noort toe. „Voor 1940 was het echt pionieren en voor 1925 stopte men in oktober zelfs met vliegen: in de winter werd er niet gevlogen.” Kinderen die de avonturen aangehoord hebben, mogen vervolgens zelf een nieuwjaarsgroet voor opa, oma, oom of tante schrijven die door de lucht verstuurd zal worden.

In een vitrine zie je hoe dat in 1933-'34 ging. Op de vergeelde enveloppen staat: ”Per Pelikaan. Speciale nieuwjaarsvlucht 1933-'34 Batavia-Amsterdam.” Op deze zogeheten Pelikaan, waarvan je in Aviodome een grote tekening ziet, werd zelfs een compleet lied gemaakt. Het eerste vers luidde: „Komt, heffen wij een vroolijk lied thans aan/ voor de kloeke bemanning van de Pelikaan./ Wat moed en trouw hier in Holland woont,/ zij vloog toch in veertien dagen door de lucht./ Bracht post naar Indië en terug./ En bezorgde zoo, trotseerend het gevaar./ De heilswens voor Kerstmis en het nieuwe jaar.”

Kleuren
Inmiddels kijken veel mensen er niet eens meer van op als iemand de kerstdagen of de jaarwisseling in de lucht doorbrengt. Ruben Fürste, die tot februari een deel van zijn luchtfotocollectie in Aviodome exposeert, weet daarvan mee te praten. Als bedrijfsleider van de Vliegschool Lelystad brengt hij een groot deel van zijn tijd in de wolken door. Niet alleen beroepsmatig stijgt hij vaak op, ook privé schaft Fürste regelmatig een ticket aan.

Zo kreeg hij het een jaar of drie geleden op tweede kerstdag plotseling in zijn hoofd om naar Hongkong te gaan. Diezelfde dag nog was hij aan boord. Tijdens de reis maakte hij een bijzondere foto van de staart van de Boeing 747 tegen een achtergrond met een ondergaande zon. „Ik heb door mijn werk geleerd anders naar de lucht te kijken”, zegt Fürste. „Mede daardoor ben ik gaan fotograferen. De kracht van kleuren boeit mij. Eergisteren nog zag ik de weerkaatsing van het licht in het Veluwemeer en zaterdag hingen er van die prachtige zwarte wolken waaruit de regen viel. Op zo'n moment vergeet ik even waarmee ik bezig ben.”

Champagne
Het is maar goed dat Fürste zijn camera thuis laat als hij voor zijn werk vliegt. Tijdens pleziervluchten heeft hij zijn toestel echter altijd bij de hand. Het resultaat is een collectie sfeervolle foto's, genomen vanuit vliegtuigraampjes en vanaf vliegvelden. Toen Van de Noort de verzameling ontdekte, zag hij er een passende kerstexpositie voor zijn museum in. „Vooral de sfeer die erin zit past helemaal bij de laatste, winterse dagen van het jaar.”

Overigens merk je er tegenwoordig ín het vliegtuig nauwelijks meer iets van dat je op feestdagen in de lucht zit, weet fotograaf Fürste uit ervaring. „Tijdens die reis naar Hongkong bleek uit niets dat het tweede kerstdag was. Wel heb ik met Oud en Nieuw eens meegemaakt dat een vliegtuig een extra rondje maakte om net na twaalven te landen. Daar kwam champagne aan te pas.”

Aviodome op Schiphol is tijdens de kerstvakantie dagelijks geopend van 10.00 tot 17.00 uur. Op oudejaarsdag en nieuwjaarsdag gesloten. Meer informatie: 020-4068000.